Büyük Sanayi, Krizi İşçinin Sırtında Yıktı

Mustafa Sönmez

31.07.2010, Cumartesi
Bu sütunda 19 Temmuz’da TÜİK verilerinden hareketle, sanayinin 2009’da istihdamı azaltarak üretimi artırdığı, böylece kişi başına üretim artışı-verimlilik- sağladığı belirtilmişti. Aynı kaynağın ücret verileri de kullanılarak 2009’da sanayide reel ücretlerin yüzde 17 gerilediği, dolayısıyla 4 milyon dolayında kişinin istihdam edildiği sanayide krizin yükünün işsizlik ve düşük ücret olarak işçilere yıkıldığı ifade edilmişti.

Kısa adı İSO olan İstanbul Sanayi Odası’nın geleneksel ilk 500 sanayi firması sıralaması da, küresel kriz şartlarında büyük sanayinin krizin yıkıcılığını, işçinin sırtına basarak hafiflettiğini firma firma gösteriyor. İSO sıralamasının en çarpıcı yanı şu: İlk 500 sanayi firması katma değerini kriz şartlarında artırırken bunu işçi sayısını azaltarak gerçekleştirmiş, dolayısıyla işçi başına katma değer ya da verimlilik artmış, karlar da bu sayede yükselmiş.

Üretici fiyatlar üstünden ilk 500’ün ürettiği katma değer 2009’da, önceki yıla göre yüzde 15,4 artmış görünüyor. Bu katma değer, 2008’de 520 bin dolayında ücretli ile gerçekleştirilirken 2009’da ücretli sayısı 467 bine inmiş görünüyor. Yani krizde büyük sanayide yüzde 10 istihdam azalması yaşandı. Başka bir ifadeyle, ilk 500 firma 54 bine yakın işçi çıkardı ama katma değerleri düşmediği gibi arttı. Yani, çıkarılmayan işçilere daha fazla üretim yaptırıldı. Bu sayede de işçi başına katma değer yüzde 15’in üstünde arttı. Buna bağlı olarak da karlarda yükselme yaşandı.

Kaynak: 2006 -2009 dönemi İSO veri tabanı

İSO’nun ilk 500 sanayi firması sıralamasında, Türkiye’nin en büyük sanayi firması olan ve 2005’te kamudan Koç’a satılan Tüpraş’ın 2009’da 215 işçi eksilttiği, buna karşılık kişi başına katma değerini 2008’e göre yüzde 12 artırdığı anlaşılıyor. Tüpraş’ta kişi başına katma değer, 500 firma ortalamasının olaüğanüstü üstünde.

*Üretici Fiyatlarıyla, 2008 ve 2009 İSO veri tabanı

Kişi başına katma değerin en yüksek olduğu bir diğer firma yine Koç’a ait Aygaz. Bu firmada da kişi başına katma değer, 2009 yılında 500 büyük tarafından yaratılan katma değerin, kat be kat üstünde.

İlk 500 firma sıralamasında anlaşılıyor ki, en tepedeki 10 firma arasında, en çok tensikata otomotiv sektörü gitmiş. Ford, 2009’da 1.531, Tofaş, 1.594 kişiyi kadrosundan çıkarmış. Sektörün bir diğer önemli firması Oyak-Renault’nun 6 bine yakın istihdamını 2009’da 870 kişi azalttığı anlaşılmakta. Oyak’a satılan Erdemir’de ise istihdam azalışı 561 işçi olarak görünüyor. Kamunun ilk 10 firma arasına giren tek firması EUAŞ Elektrik ise 2009’da 2 bin 526 kişi artırarak istihdamını 12 binin üstüne çıkardı.

İstihdamı azalan ücretlilerin, 2009’da yaratılan net katma değerden aldığı pay, İSO’ya göre yüzde 55,6. 2008’de ücretin payı yüzde 57 idi. Finans sektörüne , sanayi katma değerinin yüzde 12’si faiz olarak gitmiş görünüyor. 2008’de sermayeye giden faizin payı yüzde 16 idi. Sanayicinin kârının net katma değerdeki payı ise 2009’da yüzde 32,4 olarak ifade ediliyor. 2008 de kârın payı yüzde 27,1 idi. Böylece, sanayicinin hem ücret ve faizin payını, sanayi karı lehine azalttığı; bu sayede krizin yükünü hafiflettiği anlaşılıyor.