İşsizlik, Güneydoğu, Çukurova ve Sanayi İllerini kavurdu

Mustafa Sönmez

25.06.2010, Cuma
12 Eylül’de erken seçim ihtimali her gün daha çok ağırlık kazanıyor. Seçim düzleminin ana temalarından biri yüksek işsizlik olacak, bu da belli. İşsizlik yüzde 13-14 basamağına yerleşirken, bazı coğrafyalarda daha yakıcı boyutlarda. TÜİK, daha önce 2008 için açıkladığı illere göre işsizlik oranını, 2009 için de açıkladı. Böylece, küresel krizin etkisiyle artan işsizliğin ilden ile ne kadar arttığına dair bir “resmi veri”ye sahibiz. Eldeki işsizliğin illere göre değişimini TÜİK, keşke bir de tarım ve tarım-dışı olarak verse, daha doğru dürüst analizler yapmak mümkün olurdu.

2008’de ortalama yüzde 11 olarak ölçülen Türkiye geneli işsizlik ortalaması, 2009’da yüzde 14’e çıktı. Ancak bu oran, bazı illerde ortalamanın çok üstünde gerçekleşirken bazı illerde de tek haneli işsizlik biçiminde yaşandı.
İlk elde görünen şu: İşsizliğin en yoğun olduğu illerinin, Çukurova ve o bölgeye sürekli göç veren Güneydoğu-Doğu illeri olması hemen dikkat çekiyor. 2008’de Adana’da yüzde 20,5 olarak ölçülen işsizlik, 2009 kriz yılında tam 6 puan artarak yüzde 26’ya fırlamış. Yanındaki Mersin’de de işsizlik bir yılda 4,5 puan artarak yüzde 17,6’yı bulmuş. Çukurova’ya göç veren illerden Diyarbakır’daki resmi işsizliğin 5 puan artarak yüzde 21’e yaklaştığı anlaşılıyor. Hakkari, Ş.Urfa, Osmaniye, Hatay, Tunceli, Elazığ, Adıyaman, Bingöl işsizlik oranları, yukarıdaki önermeleri tamamlıyor.

***

En yakıcı işsizlik patlamasının ise Kırıkkale’de yaşandığı anlaşılıyor. Tam bir yılda 8 puan artışla Kırıkkale’de yüzde 19’u aşmış işsizlik.

Bekleneceği gibi, işsizlik, işten çıkarmaların yoğunlaştığı önemli sanayi illerinde ciddi artışlar kaydetti. Başta İstanbul ve hemen dibindeki Kocaeli ve Yalova’da işsizlik yüzde 17-18 bandında. Bir başka sanayi üssü Bursa’da işsizlik, artan tensikatlarla yüzde 15’i geçmiş. Ege’de, İzmir’in, Aydın’ın işsizliği ise yüzde 16’nın üstünde.

***

2009 krizi, işsizliği genelde 3 puan artırıp yüzde 14 basamağına yerleştirmekle beraber, bazı illerde işsizlik tek hane olarak gerçekleşti ve yine bazı illerde oran geriledi. İşsizliğin tek haneli olduğu illerin çoğu, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz illeri. Bu iller, yoğun göç verdikleri için, işgücü piyasasındaki insan da az, işsiz de. Hele ki nüfusun önemli kısmı kırlarda ise, onlar da tarım işgücü gibi görünüyor, dolayısıyla işsizlik düşük çıkıyor.

İşsizliği 2009’da hafiflemiş görünen illerden Şırnak, 5 puan hafiflemeye rağmen yüzde 17 işsizlikten muzdarip. Şırnak’taki göreli gerilemeyi, Irak ile artan ticari ilişkilere, mal-ziyaretçi trafiğindeki artışa bağlamak mümkün. Aynı şey, işsizliği 4 puan hafifleyen Mardin için de söylenebilir.

İşsizliğin illere göre analizi, bir gerçeği daha gözler önüne seriyor: Güneydoğu ve (Batı’daki tacizlerden yılarak) göç etmekten korkan diğer Doğu illerinde işsizlik en yakıcı sorun ve o işsizlik geleneksel göç adresi Çukurova’ya da taşınıyor. Başta İstanbul ve çevresi olmak üzere, sanayi illeri ise 2009 krizini ağır işsizlik bedelleri ödeyerek geçirmişler. İşsizliğin bu derin coğrafyalarında, seçmen tercihlerinde AKP’nin de ağır bedeller ödeyeceği sır değil.