En Büyük 10 İlde, 2015-2018 Seçim Sonuçları Üstüne-Mustafa Sönmez

Türkiye’nin son 3 yılda yaşadığı 3 milletvekili seçimi, politik topoğrafyada belli  değişimler yaşandığına da işaret etmektedir. Seçmen iradesine ağır baskıların yaşandığı, hile-hurdanın karıştığı, adil seçim koşullarında olmayan, hatta biri OHAL şartlarında gerçekleşen  bu seçimlerde ortaya çıkan verilerin güvenirliğine itiraz saklı kaymak kaydıyla, bazı eğilimlerden söz edilebilir.

2015 yılının Haziran ayında gerçekleşen milletvekili seçimlerinde parlamentoda tek başına kontrolü elinden kaçıran AKP, koalisyon girişimlerini de dinamitleyen Saray’ın gayretleriyle, aynı yılın Kasım ayında savaş ikliminde yapılan seçimle yeniden kontrolü ele geçirmişti.  MHP’de toplanan oyların önemli bir kısmının 2015 Kasım’da AKP’ye yönelmesi sonucu, AKP, yine Meclis’te egemen duruma gelmişti.

2018 seçimleri ise, normal takviminden 16 ay öne çekilerek Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yapıldı ama sonuçlar, aslında AKP’yi yeniden 2015 Haziran oylarına geriletti. Kasım 2015’te AKP’de toplanan milliyetçi oylar, 2018’de genelde milliyetçi partilere döndü. MHP’nin içinden çıkan bir başka milliyetçi parti İyi Parti ile bu oylar paylaşıldı.

Yeni kurulan İyi Parti, hem MHP’den hem AKP ve CHP’den oy alarak toplam oyların yüzde 10’undan fazlasını sağlayan yeni bir “merkez sağ parti” olarak siyasi yelpazede kendisini takdim etse de çekirdeği, milliyetçi oylar. MHP ise İyi Parti’ye kaptırdığı oylara rağmen, yüzde 11’lik bir oy oranı ile AKP ile kurduğu Cumhur İttifakı içinde kilit bir yer edindi.

Geniş anlamda seçmenin sağa yönelişinin gözlendiği bu seçimlerde, özelde AKP’de temsil edilen muhafazakar İslamcı oyların gerilemesine karşılık, özellikle  son zamanlarda milliyetçi sağ oyların görece artış gösterdiği, CHP’de ifadesini bulan merkez sol oyların ise ilerleme kaydedemediği gözlenmektedir. Kürt siyasetini merkezine alan HDP ise, merkez sol ve sosyalist seçmenden gelen destek oylar sayesinde, yüzde 10 barajı üstünde tutunmayı sağlayarak Meclis’te temsilini sürdürmektedir.

Türkiye geneline ilişkin söylenebilecek eğilimler, seçmenlerin yarısının yaşadığı ve Türkiye milli gelirinin yüzde 65’e yakının üretildiği ilk 10 büyük ilde, hangi biçimler almakta, diğer 71 ilden, nerelerde ayrışma yaşanmaktadır.

İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Antalya, Konya, Adana , Mersin, Gaziantep illerinden oluşan en büyük 10 il, AKP’nin iktidar olduğu 2002 sonrası, ekonomik gelişmede aynı tempoda büyüme, gelişim ve değişim yaşamadılar. İstanbul, büyükler arasında da farkı açtı.

Kaynak:TÜİK ve YSK veri tabanı

İstanbul oyları

İstanbul rantının belirleyicilik taşıdığı AKP döneminde, İstanbul, Türkiye milli gelirindeki payını artırdı, milli gelirin paylaşımında, kamu harcamalarından aldığı payda, yatırımlarda hep önde oldu ve diğer illerle arayı açmayı sürdürdü.

1994’ten beri politik İslamın, yerel yönetiminde olduğu İstanbul, bu imkanları da oya tahvil etmekte mahir davrandı.

Özellikle yılda 50 milyar doları bulan dış kaynak girişinin kullanımından da hem konut-inşaat yatırımları hem de kentsel yatırımlar, mega projelerle aslan payını alan İstanbul’un, Türkiye milli gelirindeki payı yüzde 30,5’a kadar çıktı. İstanbul, aldığı iç göçlerle de seçmen sayısını artırdı .2018 yılı seçmenlerinin yüzde 18,5’unu oluşturan 10,6 milyon, İstanbul seçmeni.

2015-2018 döneminde yapılan  3 milletvekili seçimlerinde İstanbul’da AKP oyları bir dalgalanma gösterdi. 2015 Haziran seçimlerinde AKP oyları yüzde 41’in altına düşmüştü.Aynı yılın Kasım seçimlerinde, yaratılan savaş iklimi ve milliyetçi oyları toplamanın etkisiyle, AKP oyları İstanbul’da  yüzde 48,8’e çıktı. Ancak AKP oyları,  2018 Haziran ayında yeniden 2015 Haziran’daki düzeye yakın, yüzde 42’ye geriledi.

AKP’nin kaybettiği oyların bir kısmı  yeni kurulan İyi Parti’nin aldığı yüzde 8 İstanbul oyları içinde. İyi Parti, MHP’den ve az da olsa CHP’den de pay almış görünmektedir İstanbul’da. Ancak yine de İyi Parti, diğer büyük şehirlerde görüleceği gibi, İstanbul’da hem Türkiye ortalaması olan yüzde 10’un, hem de diğer büyük il paylarının gerisinde kalmıştır.

İstanbul’da MHP, İyi Parti’ye de kaptırdığı oylardan geriye kalanla,  yüzde 8 ile yetinmek durumunda kalmıştır.

İstanbul’da CHP’den, hem 2015 seçimlerinde hem 2018’de baraj altı kalmaması için HDP’ye destek oylar gitmiş olmakla birlikte, bu destekle açıklanamayacak bir oy gerilemesi  mevcuttur. Bunun en az 1 puanının İyi Parti’ye gittiği söylenebilir.

HDP ise , özellikle 2018’de baraj kaygusuyla gelen destek oyların etkisiyle,  İstanbul’da yüzde 13’lük bir oy payına ulaştı.

Ankara oyları

İstanbul gibi, politik İslamın 1994’den beri yerel  yönetimde olduğu Başkent Ankara , milli gelirdeki yüzde 9 payına karşılık seçmenlerin yüzde 7’sine sahiptir.  AKP, 2015 Haziran ayında Ankara’da oyların yüzde 41,2’sini almışken, Kasım ayında bu oyu yüzde 48.8’e kadar çıkardı. Ancak 2018’de oyları yüzde 40’a düşmüş bulunuyor. Bu, 2015 haziranına göre, İstanbul’dakinden 2 puan daha fazla bir düşüştür.

AKP’de 2018’de Ankara’da görülen  bu gerileme, milliyetçi partilere, özellikle yeni kurulan İyi Parti’ye giden oylarla açıklanabilir. Ankara’da MHP, 2015 Haziran ayı oylarını 2018’de geri alamazken, bu kayıp oylardan yarısının,  Ankara’da yüzde 12,5 pay alan İyi Parti’ye gittiği söylenebilir. AKP’den kayan oyları da alan İyi Parti’nin CHP’den de Ankara’da 1 puan kadar oy almış olması muhtemeldir.

CHP, Ankara’da HDP’ye destek oy vermişse bile HDP, Ankara’da yüzde 5-6’larda kalmıştır.

CHP’nin İstanbul’da olduğu gibi, Ankara’da da ilerleme gösterememekte, hatta gerilemektedir.

İzmir’de Durum

CHP’nin kalesi olarak bilinen ve milli gelirdeki payı da seçmen payı da yüzde 6 dolayında olan İzmir’de CHP, 2015’te yüzde 45,4’lük oylarını koruyamamış ve 2018’de yüzde 42’ye düşürmüştür. Burada CHP’den 1-2 puan oyun Ankara’daki gibi yüzde 11,3 oy alan İyi Parti’ye gittiği söylenebilir. İyi Parti, MHP’den aldığı oylarla yüzde 11,3’lük oy oranına ulaşmış görünmektedir.

AKP, 2015 Haziran’ına göre oyunu artırmış olmakla beraber, kasım 2015 oylarının 3 puan gerisine düşmüştür. MHP ise İyi Parti’ye akan oylarından geri kalanlarla ancak yüzde 6 dolayında bir oy alabilmiştir. İzmir’de HDP, CHP’li seçmenin desteğiyle de yüzde 11,3’lük oy oranı ile Türkiye ortalamasını yakalamıştır.

Bursa ve Kocaeli

Türkiye milli gelirinde ve seçmen toplamında yüzde 4 dolayında payı olan sanayi merkezlerinden Bursa’da AKP, gücünü koruyup ilerletmiş görünmektedir. HDP’nin Ankara’da olduğu gibi, yüzde 6’nın altında kaldığı Bursa’da, CHP, önemli bir gerileme göstermiştir. Bursa, İyi Parti’nin Ankara ve İzmir’den sonra da kendisine alan açtığı, oyların yüzde 12,5’unu topladığı il olmuştur.

Bursa’da İyi Parti’nin MHP’nin yanı sıra, CHP’den de oy aldığı söylenebilir.

Bursa’nın komşusu olan bir diğer sanayi merkezi Kocaeli, milli gelirde yüzde 3,6, seçmen toplamında yüzde 3 paya sahiptir. Kocaeli’de de Bursa’da olduğu gibi, AKP ilerleme halindedir. Özellikle 2015 Haziran oylarını, Bursa’da olduğu gibi, 2 puan geçmiştir. CHP ise, yine Bursa’da olduğu gibi, Kocaeli’de de gerilemiş ve yine Bursa’da olduğu gibi 2018’de oyları 2015 Haziran’a göre 4 puandan fazla düşmüştür.

Birer işçi havzası olan Bursa ve Kocaeli’de CHP’nin durumu, işçi hareketi ile bağlarının ne kadar zayıf olduğunun da göstergesi sayılabilir.

HDP’nin ancak yüzde 7 dolayında oy alabildiği Kocaeli’de ,  İyi Parti, yüzde 11’e yakın oy toplamıştır. İyi Parti oylarını, hem MHP’den hem de yine CHP’den almış görünmektedir.

Antalya’da oylar

Türkiye milli gelirinde ve seçmen toplamında yüzde 3 dolayında payı olan bir diğer büyük il Antalya’da AKP, 2018 oylarını 2015’teki Haziran oylarının üstüne pek çıkaramamış, ilerleyememiştir.

CHP oyları ise diğer büyük illerde olduğu gibi Antalya’da da düşüş halindedir. HDP oylarının yüzde 7 dolayında seyrettiği Antalya’da İyi Parti, büylük iller arasında en yüksek performansı göstermiş görünmektedir. Oy oranını yüzde 17,4’e çıkaran İyi Parti, Türkiye ortalamasını 7 puan geçmiştir. İyi Parti’nin oylarının üçte ikisinin MHP’den ,diğer üçte birinin  ise CHP’den geldiği söylenebilir.

Konya’da Oylar

Muhafazakarlığın kalesi olarak bilinen Konya, Türkiye milli gelirinde yüzde 2, seçmen toplamında yüzde 2,7 paya sahip. 2015-2018 dönemi seçimleri AKP’nin Konya’da hissedilir bir oy kaybı yaşadığını ortaya koyuyor. AKP’nin 2018’de aldığı oylar, 2015 Haziran’ına göre 6, Kasım’ına göre 15 puan bir gerilemeye denk gelmektedir. AKP’nin Konya’da kaybettiği oylar,  hem MHP’ye, hem İyi Parti’ye akmış görünmektedir. İyi Parti’nin yüzde 9 oy almasının yanında MHP de oylarını yüzde 16’ya yaklaştırmıştır.

CHP, büyük iller arasında en düşük oyu Konya’da almakta, son 3 seçimde aldığı oy, toplamın yüzde 10’unu bile bulamamaktadır.

HDP de büyük iller içinde en az oyu yüzde 3 ile Konya’dan alabilmektedir.

Adana-Mersin

Türkiye milli gelirindeki payları son yıllarda hızla azalan, sanayisizleşme yaşayan hatta göç vermeye başlayan Çukurova illerinin toplam seçmen içinde yüzde 5’i bulan paylarına karşılık, milli gelir payları yüzde 4’ün altındadır.

Adana’da MHP’nin İyi Parti’ye net oy kaptırdığı ve oy payı yüzde 12,5’u bulan İyi Parti’nin ağırlıkla MHP’den 1-2 puan da CHP’den oy alarak Adana’da kendisine yer açtığı anlaşılmaktadır.

2018’de AKP’nin görece yükseldiği Adana’da,  CHP, birçok büyük ilde olduğu gibi, gerileme yaşamaktadır ve oyları yüzde 26,3’e düşmüştür. Kürt göçmenin yoğun olduğu Adana’da HDP oyları yüzde 13-14 bandında ve CHP’den destek almadan da bu oylara ulaşıldığı bilinmektedir.

Öteki Çukurova ili Mersin’de AKP, önceki yıllara göre 2018’deki durumunu görece korurken CHP’den yine oy kaybı gözleniyor. Yine birçok büyük ilde görüldüğü gibi, MHP, İyi Parti’ye taban kaptırmış ve İyi Parti, Mersin’deki ilk seçiminde yüzde 14’e yakın oy almıştır. Kürt göçmenlerin yoğun yaşadığı Mersin’de HDP, oyların yüzde 17’sini alarak ilin 3. Büyük partisi durumuna gelmiştir. .

Gaziantep seçimleri

AKP’nin güçlü olduğu büyük illerden Gaziantep’te 2018’de de AKP, Kasım 2015 oylarını değilse de Haziran 2015 sonuçlarını 3,5 puan aşmış görünüyor. CHP, Gaziantep’te de kan kaybetmiş ve oyları yüzde 15’e inmiş durumda. İyi Parti, MHP’den oy almakla birlikte Türkiye ortalaması olan yüzde 10’un çok altında, yüzde 7 dolayında oy kazanabilmiş. İyi Parti’nin CHP’den de 1 puan almış olması muhtemel.

HDP, Gaziantep’te 2015 Haziran’ındaki oylarını 4 puan kadar kaybetmiş görünüyor.

10 ilde…

Türkiye’nin milli gelirinin yüzde 64’ünü üreten ilk 10 il, seçmenlerin yarısını barındırmakta ve ilk 10 ilde siyasi partilerin performansı ile geride kalan 71 ildeki performansları değişebilmektedir. Bu özelilkle CHP’de gözlenmektedir. CHP’nin ilk 10 il dikkate alındığında yüzde 26,6 olan oylardan aldığı pay, oyların yarısının dağıldığı diğer 71 il kümesinde yüzde 18.9’a düşmektedir. Benzer durum, İyi Parti için de söz konusudur. İlk 10 ilde İyi Parti oy payı yüzde 10,6 iken diğer 71 il kümesinde yüzde 9,8’ düşmektedir. Buna karşılık AKP’nin ilk 10 ilde yüzde 40,7 olan payı, diğer 71 il analiz edildiğinde yüzde 44’e yaklaşmakta, keza MHP’nin de ilk 10 büyük il dışındaki coğrafyada payı 2 puan, HDP’ninki 3 puan artmaktadır

Bu da CHP ile İyi Parti’nin büyük il performanslarının diğer 71 il performansından iyi olduğunu göstermektedir. Ya da küçük illerde bu iki partinin oylardan aldıkları pay ilk 10 ilin ortalaması kadar değildir.

2018 milletvekili seçimleri  en büyük 10 il oyları konsolide edilip 2015 Haziran sonuçları ile, karşılaştırıldığında ise şu görüntü ortaya çıkmaktadır:

Analize konu 10 ilde AKP, elindeki bütün OHAL imkanları, devlet gücü ve medya hegemonyasına, sandık manipülasyonlarına rağmen oylarını ancak 1 puan artırabilmiş görünmektedir. İstanbul ve Ankara, Antalya’da duraklayan ,Konya’da sert biçimde gerileyen AKP oyları, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Mersin ve Gaziantep’te yukarı yönlüdürler.

En büyük 10 ilde CHP oyları hiçbir şekilde yukarı yönlü bir görünüm vermemektedir. HDP’ye destek oylar dikkate alınsa bile, CHP oyları büyük illerde net iniş halindedir.

2015 Haziran’ına göre 2018’de AKP’deki duraklama ve CHP’deki gerileme, milliyetçi oylara yaramış görünmektedir. MHP’nin içinden çıkan İyi Parti, ilk 10 ilde yüzde 10 oy oranına ulaşarak, bu performansı Türkiye genelinde de göstermiş, Antalya’da oy oranı yüzde 17’nin, Mersin’de yüzde 14’ün üstüne çıkmış, İstanbul, Gaziantep ve Konya’da ise ülke ortalamasının altında kalmıştır. Yine de İyi Parti, MHP ile eşit ağırlığa çıkmış görünümdedir.

HDP’nin, CHP destek oyları ile iki seçim yılında da ilk 10 ilde oyları barajı aşarak yüzde 10,1 olmuştur. HDP, İstanbul ve İzmir’de yüzde 11-13 bandına çıkarken Adana, Mersin ve Gaziantep’te bu oran daha da yükselmektedir. Buna karşılık Ankara, Bursa-Kocaeli, Antalya bölgelerinde HDP yüzde 6-7 bandında kalmaktadır.

Son olarak, 2018 seçimlerinin en çok öne çıkan yanı, hem ilk 10 büyük il, hem Türkiye genelinde MHP ve İyi Parti ye giden geniş anlamda “Türk milliyetçisi” oylarının artmış olmasıdır. Ancak, bu iki partiyi aynı kefede görmek  ayrıntıdaki şeytanı ıskalamayı getirebilir.

İyi Parti’ye yönelen oylar ağırlıkla MHP kökenli olmakla beraber, “merkez sağ havuz” oluşturmayı kabullenen, AKP ve CHP’den de giden oylardan oluşmaktadır. Meral Akşener liderliğindeki  İyi Parti de ,kendisini MHP’den farklılaştırarak 2002 ‘de çökmüş merkez sağı, yeniden inşa etme ve onun  adresi olma niyetindedir. Bu niyette ne kadar sebat edeceklerini zaman gösterecektir. Ama kısa sürede yüzde 10’luk bir büyüklüğü elde etmeleri, bu kulvarda ilerleme potansiyeli olduğuna işaret etmektedir.