Mustafa Sönmez

Türkiye’deki anti-demokratik iklime son zamanlarda daha büyük tepki veren ve bazı Alman gazetecilerin, aktivistlerin Türkiye’de tutuklanmaları ile eleştiri dozunu yükselten Almanya Başbakanı Angela Merkel’in, Avrupa Birliği kurumlarını da tepkiye ortak edeceği ve bazı yaptırımlar deneyeceği biliniyordu. Nitekim bunlardan biri, AB’ye tam üyelik maratonunun önemli bir istasyonu olan ve kısaca GB diye adlandırılan Gümrük Birliği’nin derinleştirilmesi-geliştirilmesi çerçevesinde yaşandı. GB’nin güncellenmesine ilişkin resmi müzakerelerin Avrupa Komisyonu’nun Konsey’den yetki alması sonrası bugünlerde başlaması gerekiyordu. Merkel bu halkaya el attı.

Seçim kampanyası kapsamında YouTube’dan canlı yayına katılıp izleyicilerin sorularını yanıtlayan Merkel, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile birçok görüş ayrılıkları olduğunu belirtirken, “Belki de iki yıl öncesinden daha fazla probleme sahibiz” diyordu. Gazeteci Deniz Yücel’in serbest bırakılması için ellerinden geleni yapmalarına karşın gelişmelerin “tatmin edici olmaktan uzak” olduğunu ifade eden Merkel şöyle devam ediyordu: “İşte bu nedenle de ‘Artık ilişkileri böyle devam ettiremeyiz’ dedik”. Merkel, daha fazla sertlik konusunda ise “Türkiye, Erdoğan ve hükümetinden oluşmuyor. Referandumda ‘hayır’ diyen yüzde 50 unutulmamalı” hatırlatmasını yapıyor.

Merkel’in Almanya’nın yaptırım kozlarını hatırlamaktan başlayıp GB kozuyla devam eden tepkisini, Avrupa Parlamentosu (AP) Başkanı Antonio Tajani de paylaşıyor. Tajani, Avrupa’nın kalbini oluşturan temel değerleri korumak zorunda olduklarını söylerken Türkiye’nin Avrupa değerleriyle uyumlu olmadığını vurguluyordu. Tajani, “kırmızı çizgimiz” dediği idam cezasının yeniden getirilmesi durumunda Türkiye ile müzakerelere devam etmenin mümkün olmayacağı açıklamasını da yineledi.

Merkel ve AP’den GB ve müzakereler konusunda gelen tehditlere AKP rejiminin tepkisi gecikmedi. “Bu talihsiz bir açıklama” diyen AB Bakanı ve Başmüzakereci Ömer Çelik şöyle devam etti: “Bu mesele, Almanya ile Türkiye arasında son zamanlarda yükselen gerilimle ilgili bir meseledir. Almanya’nın bunu bir AB meselesi haline getirmesine AB kuruluşlarının izin vermemesi gerekir.”

Çelik GB ile kol bükme niyetini ise umursamıyor, şöyle diyordu: “Sanki Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, Türkiye’ye bir ödülmüş ya da bir lütufmuş gibi davranılıyor. Bu son derece yanlıştır. Altını çizerek söylüyorum, hiç acelemiz yok. Bu konuda tek taraflı bir iştahımız da yok.” FETÖ davası sanığı Adil Öksüz’ün Almanya’dan istenmesi konusuna da değinen Çelik “Hiçbir dostumuz bir katili barındıramaz” diyordu.

GB’nin genişletilmesi-derinleştirilmesi Bakan Çelik’in “Acelemiz yok, iştahımız da yok” dediği gibi mi? Restleşme dış yatırımcı tavrını nasıl etkiler? Kolu bükülür mü GB ile AKP rejiminin?

“Acelesi olmasa” da GB’nin derinleştirilmesi, Türkiye ekonomi aktörlerinin beklediği bir gündem maddesi. İhracatçıların üst örgütü Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) Başkanı Mehmet Büyükekşi, restleşme tırmanmadan bir süre önce mevcut anlaşmanın eksikliklerinin artık Türkiye’nin önünde bir engel olmaya başladığını belirtiyordu.

Şöyle diyordu Büyükekşi: “Şu an tarım, hizmetler, yatırımlar ve kamu alımları mevcut anlaşmanın dışında tutuluyor. Anlaşma sadece sanayi ürünleri için geçerli. Eksik alanların da eklenmesi ile güncellenecek yeni bir anlaşma bir taraftan ülkemizin mal ve hizmet ihracatına önemli katkılar sağlayacak, diğer taraftan firmalarımızın rekabetçiliğini kamçılayacak.”

Büyükekşi imzalanmış anlaşmalara ilişkin yaşanan sorunları da şöyle ifade ediyordu: “Bugün itibariyle AB’nin ülkemizle imzaladığı hariç, 37 ülke ve bölgeyi kapsayan 26 Serbest Ticaret Anlaşması (STA) mevcut. Ancak Türkiye Gümrük Birliği Anlaşmasının ilgili maddeleri gereği bu anlaşmaların müzakerelerinde söz sahibi olamıyor, hatta anlaşmaların tarafı dahi değil. Güncelleme ile bu tip sorunlar aşılacak, ülkemiz AB’nin imzaladığı STA’ların bir parçası olacak.”

AB Bakanı Çelik, “Acelemiz ve iştahımız yok” dese de Gümrük Birliği’nin Türkiye ekonomisinin AB’yle entegrasyonu yolunda çok önemli bir kaldıraç olduğunu da inkâr edemiyor. AB Bakanlığı’nın resmi sitesinde şöyle ifade ediliyor bu durum: “Gümrük Birliği’nin dinamik etkileri, Türk imalat sektörünün rekabet ve verimlilik düzeyine olumlu yönde katkıda bulunmuş, yabancı yatırımcıların Türkiye’ye yönelmesinde etkili olmuştur. Sağladığı yapısal değişim ve ülkemize kazandırdığı rekabetçilik yaklaşımı, üretim yapısını çeşitlendirmiş, kaliteli ve güvenli ürün üretimini sağlamıştır. Ülkemizin AB’ye uygun şekilde oluşturduğu teknik mevzuat altyapısı, AB’nin fikri mülkiyet ve rekabet kurallarını benimsemesi, ülkemizin uluslararası pazarlarda rekabet gücünü yükseltmiş, Türkiye ekonomisinin dünya ekonomisiyle entegrasyonunu artırmıştır.”

Birçok gözlemci şu görüşü paylaşıyor: AKP rejimi, AB’nin ve TÜSİAD dâhil içerideki bazı kuruluşların eleştirdiği OHAL’i 2019 seçimlerine kadar kaldırmama eğiliminde. Bu iklimi eleştiren AB’nin GB kozu için de AKP, “Acelemiz ve iştahımız yok” diyerek 2019 seçimlerine kadar AB ile didişebilir. Bu zaman zarfında neleri göze alır, riske eder? Burada ana mesele dış kaynak girişi.

Merkez Bankası’nın açıkladığı son Uluslararası Yatırım Pozisyonu’na göre Türkiye’nin dış yükümlülükleri 648 milyar dolar. Yani bu tutarda doğrudan yatırım, portföy yatırımı, kredi, yabancı mevduatı ile dönüyor Türkiye ekonomisi. Bu tutarın sadece dörtte biri doğrudan yatırım. Sıcak para olarak hisse senedi ve devlet kâğıtlarına gelen tutar yüzde 27, ya da 172 milyar dolar büyüklükte. Yabancı finans kuruluşlarından gelen öteki borçlar ise 308 milyar dolar.

Kısa vadede portföy yatırımları ya da sıcak para akışı, makro dengeleri etkiliyor. Türkiye ve bazı yükselen çevre ülkeler, ABD ve AB’de yaşanan likidite bolluğu sonrası toparlanamama, faiz artıramama sancısından, yabancı fonları kendilerine çekerek yararlanıyorlar. Portföy yatırımları özellikle 2017 Şubat ayından bu yana iç ve dış riskleri, AB normlarına aykırılıkları pek de dert etmeden Türkiye’ye gelmeye devam etti. AKP rejimi, doğrudan yatırımlara pek güven vermiyor, uzun vadeli kredi temininde de sorun var. Ama sıcak para akışı ile sorunları yönetmeyi deniyor. En azından 2017 başında 4 TL’nin eşiğine gelen dolar fiyatını ağustos sonlarına doğru 3,55-3,50 TL bandına çekebilmiş durumda.

GB’yi genişletmeme yaptırımı, doğrudan yatırımcıyı ve uzun vadeli kredi kullandıran Avrupa bankalarını soğutabilir ama bu durum kısa vadede etkili olan sıcak paracıların pek umurunda olmayabilir. Onlar daha çok Fed ve Avrupa Merkez Bankası’nın faizlerini göz ucuyla izleyecek, buna bağlı olarak yön değiştireceklerdir. AKP sıcak para girişini sürekli tutabildiği ölçüde GB gibi tehditlerin yakın vade etkisini azaltabileceğini hesap ediyor. En azından Saray ve yakın çevresinin “uzun vade” diye bir dertleri yok gibi. Bütün çaba, “kısa vade”yi kurtarıp virajları kazasız belasız almakta.

Follow

Share

comments feed

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 8 Ağustos’ta Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nda iş adamları ile bir araya geldiğinde bankaları eleştirmesi, eleştiriden öte azarlaması Türkiye gündemine sert giriş yaptı.

Erdoğan şöyle dedi: “Bankalar rahat durmuyor. Biz faizlerin düşmesi lazım diyoruz. Bankalar ise vatandaşın oraya yatırdığı paraları kendisi için adeta bir soyup soğana çevirme aracı olarak kullanıyor.”

Erdoğan bu sert sözlerin ardından gerekli yerlere işareti de verdi: “Ama ben inanıyorum ki, gerek merkez bankamız, devlet bankalarımız bu konuda kararlı adım atmak suretiyle inşallah bu işi aşağı çekeceklerdir. Geçtiğimiz yıl çektiğimiz onca sıkıntının sonunda Türkiye yüzde 2,9 büyürken bankalar, bakın bu çok önemli, yüzde 40 civarında kâr artışı elde etmişse burada bir sorun var demektir. Hale bak. Üstelik bu yıl bankaların kâr oranlarını neredeyse ikiye katladıkları görülüyor. Bu bir felaket.”

Bankalar, faizler, hele ki bankaların kârlılığı öteden beri politik İslam’ın ana eleştiri temalarından biri oldu. Artan ölçüde Batı kapitalizmi ile bütünleşme ve onun üstünden ekonomik büyüme ve seçmen desteği ile tırmanış yaşayan AKP rejimi bu kaçınılmaz faiz maliyetini tam da hazmedemiyor, destek aldığı iş çevrelerine ve muhafazakâr kesime bankaları, “faiz lobisi”ni şikâyet ederek malum “şeytanlaştırma” hamlelerini eksik etmiyor.

Bu kez de öyle oldu. Son iki yıldır krizin eşiğine gelen ekonomiyi bankaların kredi musluklarını açmaya teşvik ederek canlandırmaya çalışan, bu nedenle bankaların iş hacmini de büyüterek yüksek kârlara ulaşmalarını sağlayan rejim, bu hamleden dolayı yaratılmış kâr fırsatının kendi eseri olduğunu unutturarak, banka kârlarını ve faizleri hedef tahtasına bir kez daha yerleştirmiş bulunuyor.

Artık iyice biliniyor ki Türkiye ekonomisi özellikle dış kaynakla büyüyor. Dış kaynağı sağlamada aracı kuruluşlar bankalar. Küresel krizin yarattığı likidite bolluğundan da yararlanan bankalar buldukları dış kredileri içeride firmalara ve tüketiciye satıyorlar ve satabildikleri ölçüde de kâr elde ediyorlar. Bunu bazı yıllarda kolaylıkla yaparken bazı yıllarda da zorlandılar. Bankalar kredi kullandırırken ince eleyip sık dokuyarak, mevzuata dikkat ederek iş yapıyorlar. Çünkü Türkiye 2001’deki büyük krizi biraz da bankacılık kesiminin başıboş bırakılması nedeniyle yaşamıştı. O zamandan beri bankalar sıkı denetleniyor, özellikle de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından.

Bankalar 2016’nın ortalarına kadar düşük kâr oranlarıyla yetinmek zorunda kalıyorlardı. Öz sermaye kârları yüzde 10’ların altına kadar inmişti. Bunun sonucu olarak kredi arzı azaldı. Bu sıkışıklık, yaşanan politik, jeopolitik gerginliklerin etkisiyle, Moody’s, S&P gibi kuruluşların not indirimleri ile ekonomik soğumaya dönüştü.

Özellikle 2015, bankacılık açısından oldukça sorunlu bir yıl oldu. Siyasi iktidar bankalara uygulanan karşılık oranlarını azaltarak taze kaynak yarattı. Böylece kârlılıkları yukarı çekebilecek etkili bir hamle yaptı. Yani Erdoğan’ın ekonomi yüzde 2,9 büyürken bankaların kârları yüzde 40 arttı diye eleştirdiği sonuç, bizatihi kamu tarafından sağlanan bu destek sayesinde oldu. Çünkü hem baz yılı olarak 2015 kötü bir yıldı hem de devlet, bankalara destek olmaya karar vermişti.

2017’de banka kârlarını şahlandıran yine devlet oldu. Çünkü devreye Kredi Garanti Fonu (KGF) girdi. Ekonominin krize girme ihtimalinin artmasıyla kredi musluklarını açma fikri benimsendi. Hazine garantili borçlanma imkânı sağlanınca kredi büyüme hızı yüzde 40’ların üzerine çıktı. Dolayısıyla 2016’nın tamamında 25 milyar TL kâr eden bankaların 2017 ilk yarı kârının 25 milyar TL’yi bulması yine devlet desteği ile gerçekleşti.

Erdoğan’ın bankaları azarladığı sıralarda Türkiye’nin en büyük kamu bankasını da yöneten Türkiye Bankalar Birliği Başkanı Hüseyin Aydın şöyle diyordu: “Belirsizliklerin ve risklerin yüksek olduğu böylesi bir dönemde kamunun da ekonomiye dokunuşları güveni artırdı. Avrupa Birliği’nin (AB) büyüme konusunda 10 yıldır yapamadığını biz altı ayda yaptık ve üç çeyrekte toparlandık. Yasal limitlerimizi sonuna kadar kullandık. Elde, avuçta, cepte ne varsa hepsini krediye verdik.”

Aydın, KGF’de 313 bin müşteri için 207 milyar lira kullandırıldığını bildiriyordu. Bu bankalar için büyük bir kredi satışı, dolayısıyla kâr imkânı idi. Peki ya Erdoğan’ın şikâyet ettiği yüksek kârlar? O konuda ise şöyle konuştu Aydın: “Kimsenin kazancında gözümüz yok. Borsa İstanbul’daki, sanayideki ya da diğer firmaların kârlılıklarına bakıldığı zaman bankacılık sisteminin kârı makul bir seviyededir.”

Bankalara bir dönem için de olsa yüksek kârlar sağlayan kredi musluklarının açılması, KGF başta olmak üzere uygulanan birtakım teşvik ve tedbirler sayesinde sıkışmış olan piyasalar, geçici bir süre için rahatlatılmış oldu. Yapılanlar esasen zaman kazanmaktan başka bir şey değil. KGF imkânının 207 milyar TL’ye ulaşarak 250 milyar TL limitine yaklaşması ile birlikte bu desteğin ne kadar daha devam edeceği konuşulmaya başlandı.

Dünya gazetesinde köşe yazıları da yazan bankacı Tuğrul Belli bu zaman kazanmanın bedelini hatırlatmadan geçemiyor. Belli 10 Ağustos tarihli yazısında şöyle diyor: “Kredi Garanti Fonu limitlerine gelinsin veya gelinmesin, kesin olan bir şey varsa o da uygulanan tedbirlerin makroekonomik riskleri artırmadan daha fazla genişletilmesinin pek mümkün olmadığı. Bu tedbirlere ‘maliye politikası’ da dâhil.”

Her şey yolunda gibi görünürken kamu maliyesinde sıkışmalar var. Hazine’nin temmuzda 15,1 milyar TL olarak öngörülen iç borçlanma miktarı 16 milyar TL olarak gerçekleşti. Böylece hazirandan sonra temmuzda da borç çevirme oranı yüzde 140’ın üzerine çıkmış oldu. İç borç üzerindeki baskı etkilerini tahvil faizlerinde de gösteriyor. Gösterge tahvil faizi yüzde 11,7 ile 2009 yılından beri en yüksek seviyelerde. Dış borçlarını ödemek için Hazine’nin eylül ayında da döviz satın alması veya Eurobond borçlanması gerekecek.

Bankacı Belli “çifte açık” tehlikesine de parmak basıyor: “Her şeye rağmen, bu sene bütçe açığının GSYH’nin yüzde 2,5’ini (75 milyar TL) aşma ihtimali düşük. Öte yandan, cari açık (büyüme performansına da bağlı olarak) bu sene yüzde 5’e çıkabilir. (2016’da yüzde 3,8 olmuştu.) Bu durum ise ekonomide ister istemez ikiz açık (twin deficit) riskini gündeme getirecektir.”

Risklerde sessiz ve derinden bir artış yaşanırken bu durumu bertaraf edecek ve Türkiye ekonomisini yeniden istikrarlı bir sürece kanalize edecek gelişmeler var mı? Bu konuda belirtiler çok sınırlı. Stres biriktiren bir ekonomi var.

Follow

Share

comments feed

Neredeyse bir yıl önce 15 Temmuz 2016’da gerçekleşen başarısız askeri darbe girişimi tüm toplumsal hayatı ve doğal olarak ekonomiyi de etkiledi. Darbenin yapıldığı temmuz ayının yarısını da kapsayan üçüncü çeyrekte ekonomi uzun zamandan sonra ilk kez negatif büyüme yaşadı. Ama 15 Temmuz darbe girişiminin ardından tesis edilen Olağanüstü Hal (OHAL) düzeni ve o çerçevede çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler de ekonomide hükümetin elini güçlendirdi ve eşiğine gelinen krizi aşmada, ekonomiyi yeniden büyütmede imkânlar sağladı. 15 Temmuz’un ardından FETÖ’cüler diye bilinen darbe girişimcileri ve destekçisi olduğu öne sürülen kişi ve kurumlara ait irili ufaklı ekonomik varlıklara el konulması, bu varlıkların bazılarının el değiştirmesi gibi bir süreç de gündeme taşındı.

15 Temmuz 2016’ya gelinceye kadar Türkiye ekonomisi yılın ilk yarısını yüzde 5’e yaklaşan bir büyüme oranı ile kapamıştı. Ekonominin işleyişinde yaşamsal önemi olan dış kaynak girişi yavaşlamış olduğu için resmi rezervlerden ve yurt dışında tutulan “net hata-noksan” olarak da nitelendirilen, kaynağı belirsiz döviz girişleri sayesinde doların fiyatı 2,85-2,90 TL aralığında tutuluyordu.

Darbe girişimini izleyen haftalarda, bekleneceği üzere, reel üretimde, iç tüketimde, yatırımlarda sert düşüşler gözlendi. Bu, özellikle Türkiye’ye yatırım notu veren Fitch, Moody’s, S&P gibi kredi derecelendirme kuruluşları açısından Türkiye’nin risklerinin daha da artması ve ülkenin yatırım yapılabilir durumdan uzaklaşması anlamına geliyordu. Nitekim 20 Temmuz 2016’dan başlayarak bu kuruluşlar, Türkiye’nin notunu “çöp” tanımına soktular. Bu durum darbe girişimi yaşamış, dolayısıyla politik riski de yükselmiş Türkiye’nin risk primini daha da yukarı çekti.

Kredi derecelendirme kuruluşlarının not indirimi ülkeden ekim ayından itibaren dış sermaye çıkışını da beraberinde getirdi ve ABD dolarının tüm dünyada değer kazanması bu etkene eklenince birçok yerel para gibi Türk lirası da dolar karşısında değer kaybetmeye başladı. Darbenin yapıldığı Temmuz ayında 2,96 TL olan doların fiyatı, izleyen aylarda ve 2017’nin ocak ayında düzenli olarak arttı ve ocak 2017 ortalama fiyatı 3,73 TL’yi buldu.

Artan dolar fiyatının da olumsuz etkilediği mal ve hizmet üretimi, darbenin yapıldığı temmuz ve izleyen iki ayda ekonomik küçülmeyi getirdi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), “darbeli çeyrek”te ekonominin yüzde 1,3 küçüldüğünü açıkladı. Özellikle sanayide küçülme dikkat çekici boyuttaydı.

Politik düzeyde darbe girişimi karşısında Olağanüstü Hal ilanı ile yeni bir dönem başlatan AKP rejimi, OHAL’in yürütme gücüne verdiği yetkileri sadece siyasi alanda kullanmakla kalmadı, krizin eşiğine gelen ekonomiyi yönetmede de devreye soktu. Meclis’i dışarıda bırakarak çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK), ekonomi alanını da kapsadı. Bu anlamda 15 Temmuz gerekçeli OHAL yönetimi, kriz ihtimaliyle yüz yüze kalan ekonomiyi yönetmede de kullanıldı.

Merkezi bütçenin ve bazı durumlarda Merkez Bankası’nın bazı işlevlerine paralel işlevlerle donatılan Türkiye Varlık Fonu’nun kuruluşu, 15 Temmuz’u izleyen ayda gerçekleşti. Fon ile ilgili birçok kararname art arda OHAL ikliminde çıkarıldı. Örneğin, 680 sayılı KHK ile şans oyunlarının lisansı 49 yıllığına Türkiye Varlık Fonu’na verildi. Bir başka KHK ile yapılan düzenlemede, bazı kamu kuruluşlarına döviz borcu olanlar için borçlarını 2 Ocak 2017 tarihli kur üzerinden ödeme imkânı getirildi. Ayrıca pek çok işletmedeki kamu paylarının Bakanlar Kurulu kararıyla Sayıştay denetimine tabi olmayan Türkiye Varlık Fonu’na aktarılmasının önü açıldı.

Türkiye Varlık Fonu’nun ulaşacağı büyüklüğün 200 milyar doları bulacağının anlaşıldığını kaydeden CHP milletvekili Faik Öztrak, “Fonun Sayıştay denetimine tabi olmadan faaliyette bulunacağı da düşünüldüğünde, son dönemde Olağanüstü hal kararnameleriyle bu fona ciddi miktarda kaynak transferinin yapılması kamuoyunun dikkatini çekmektedir” değerlendirmesinde bulundu. Öztrak, Başbakan Binali Yıldırım’a şu soruyu yöneltti: “Olağanüstü hal KHK’larıyla, ekonominin günlük işleyişine ilişkin düzenlemeler yapılması Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 121. maddesine açıkça aykırı değil midir?”

OHAL ile birlikte bir hayli işlevsizleştirilen TBMM’de bu tür sorular pek doyurucu cevaplar bulamadı. Ama AKP iktidarı bu KHK’lar ile özellikle doların tırmanışını belli ölçülerde frenledi. Zordaki şirketlere kredi pompalanması, kamu açıkları pahasına vergi indirimlerine gidilmesi, istihdamın maliyetinin bir kısmının devletçe üstlenilmesi, başlamış grevlerin ertelenmesi gibi önlemlerle krize giden ekonomi yönetilmeye çalışıldı. Şubat 2017’den başlayarak ise dünyada rüzgârların Türkiye gibi yükselen ülkeler lehine yön değiştirmesi, sıcak paranın yeniden girişi ile dolar fiyatı 3,50-3,60 TL bandına kadar geriledi ve iç pazara dönük büyüme hızlandı. Öyle ki, 2016’nn son çeyreğinde yaşanan yüzde 3,5’lik büyümenin ardından 2017 ilk çeyreğinde de büyüme yüzde 5 olarak açıklandı. Bu sonuçta 15 Temmuz ile birlikte geçerli kılınan OHAL ikliminin de etkisi olmuştu.

15 Temmuz 2016’daki darbe girişimi sonrasında Fethullahçı Terör Örgütü ve Paralel Devlet Yapılanması’na (FETÖ/PDY) karşı yürütülen operasyonlar, bir başka ekonomi gündemini oluşturdu. Daha darbe girişimi öncesi, bazılarına kayyum atanan çok sayıda şirket 1 Eylül 2016’de çıkarılan KHK ile art arda Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na (TMSF) devredilerek AKP rejiminin kontrolüne geçti. Koza-İpek, Boydak, Dumankaya, Naksan, Akfa, Kaynak, Fİ Yapı gibi farklı sektörlerde faaliyet gösteren ve çok sayıda şirketi bünyesinde bulunduran gruplara el konuldu.

TMSF, bu şirketlerin akıbeti ile ilgili düzenlemede, “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun ilişkili olduğu Bakan tarafından karar verilebilir. Satış ve tasfiye işlemleri ilgili şirketin yönetim kurulu tarafından yerine getirilir” açıklamasını yapıyordu.

İlgili Bakan Nurettin Canikli, TMSF’ye devrolan şirketlerin aktif büyüklüğünün 40,5 milyar lira olduğunu açıklıyordu. Canikli, “858 şirket şu anda kayyum sıfatıyla TMSF tarafından yönetilmektedir. Şu ana kadar da 259 kişi kayyum olarak atanmıştır. Bu şirketlerin toplamında da 44 bin 868 kişi çalışmaktadır” diyordu.

FETÖ kapsamında el konulan varlıkların TMSF’ye devredilen 858 şirketle sınırlı olup olmadığı bilinmezken dernek, okul, dershane gibi kurumların varlıklarının TMSF turnikesine sokulmamışsa yine milyonlarca doları bulan büyüklüklere ulaştığı söylenebilir.

Yıllık ulusal geliri 800 milyar dolar dolayında olan Türkiye’de FETÖ’ye ait el konulan varlıkların toplamı 14-15 milyar doları bulsa bile bunun makro dengeleri temel güç ilişkilerini etkileyen bir büyüklük olduğu söylenemez. Ama yine de Türkiye iktisat tarihinde örnekleri görülen gayrimüslimlerin varlıklarına çeşitli gerekçelerle el konulması gerçeğinden sonra, Müslüman sermayedarlar arası “mülksüzleştirme”nin ilk örneği, 15 Temmuz ile yaşandı denebilir.

Follow

Share

comments feed

2016 sonbaharında krizin kıyısına gelen Türkiye ekonomisi ABD’nin küresel fonları çekemeyişi ve fonların Türkiye gibi yükselen ekonomilere geri dönüşünün yarattığı rüzgârın yanı sıra, AKP iktidarının kredi pompalaması ve vergi indirimi gibi destek politikalarıyla küçülmeden büyümeye geçti. Bu büyümenin bedellerinden biri ise çift haneye çıkan enflasyon ve buna paralel seyreden mevduat ve kredi faizlerinde tırmanış oldu.

Kısa adı İSO olan İstanbul Sanayi Odası’nda, 21 Haziran’da sanayinin aşırı borçluluğu, özellikle de kredi faizlerinin yüksekliğinden şikâyet ediliyordu. En büyük 500 firmanın kaynaklarının yaklaşık yüzde 62’si borçla sağlanıyor. Bu, son 10 yılın en bozuk mali profili.

İSO Meclis Başkanı Erdal Bahçevan, sanayinin ciddi bir döviz borcu olduğunu, bunun uzun vadeli TL üzerinden olabilmesi için de yeni nesil kalkınma bankacılığı gerektiğinden söz ediyordu. Bahçevan, “Kredi faizlerinin yüzde 16-20 olması, üretim ve ekonomik gelişmenin önünde ciddi bir engeldir” diyordu.

Toplantıya katılan Başbakan Binali Yıldırım sanayicinin sızlanmalarını onaylayarak bankalara yüklendi. Mevduat faizi yarışına girmemeleri konusunda bankaları uyaran Başbakan, “Elimizde müdahale edecek araçlar var” diyordu.

Şamar oğlanı yine bankalar olmuştu. Mevduat yarışında pay alabilmek için faizleri yüzde 15’lere kadar yükseltiyor, sonuçta da kredi faizlerinin yüzde 20’lere kadar çıkmasına yol açıyorlardı. Bunun, tüketici ve özellikle konut kredilerinin faizini artırması, konuta talebi düşürmesi kaçınılmaz olacaktı. Konut odaklı büyümenin mimarı AKP rejimi için buna tahammül edilemezdi. Edilemez de ne yapılırdı?

Unutulan ya da görmezlikten gelinen şey, bankaların yüzde 15’e kadar çıkardıkları mevduat faizi, yüzde 12’de seyreden tüketici fiyatlarının, yüzde 15’i bulmuş üretici fiyatlarının kaçınılmaz sonucuydu. Dahası, bankalar kredi açma konusunda adeta zorlanmışlar ve devlet destekli Kredi Garanti Fonu (KGF) üstünden sağlanan güvencelerle kredi musluklarını sonuna kadar açarken, gerekli kaynağın mevduatla yerine konulmasında eksik kalmışlar, yüksek faizle mevduat toplama bu zorunluluktan doğmuştu.

İSO’daki konuşmalarda enflasyonun çift haneye çıkmasından hiç söz edilmedi. Faizden onca yakınmaya karşılık faizi yükselten bir aktör olarak Hazine’den de söz edilmedi. Ayrıca bankacılığın yanında geliştirilebilecek sermaye piyasasına da vurgu yapılmadı. Daha da önemlisi, enflasyon tek haneye geriletilmedikçe faizlerin çift hanede seyrinin kaçınılmaz olduğuna kimse değinmedi.

Enflasyon nasıl tek haneye indirilecek? Bunun yolu dolar fiyatının artış hızını düşürmekten gıda sektörüne müdahaleye kadar bir dizi önlem içeriyor. 2016’nın son üç ayında ve 2017 başında hızlanan dolar fiyatı, sanayici maliyetlerine, oradan da ürün fiyatlarına yansıdı. Buna, gıdadaki arz eksikliğinin getirdiği spekülatif fiyat artışları eklendi. Enflasyonun çift haneden tek haneye gerilemesi gerçekleşmeden faizler nasıl gerileyecek? Soru, bu.

“Tren kalkıyor hareketten önce son çağrıyı yapıyorum. Ya adam gibi makul bir faiz oranını benimsersiniz ya da bunun da tedbirini alırız. Bankacılarımız tehdit olarak algılamasın. Elimizde araçlarımız var” diyerek bankalara “uyarıcı telkin” yapmak, Başbakan için kolaydı. Ama unutulan, bankaların bu noktaya, faiz yarışına nasıl getirildikleriydi.

İlk çeyrekte gerçekleşen abartılı yüzde 5 büyüme oranı ile övünmekten geri durulmuyordu, ama bunun nasıl gerçekleştiği unutularak… Kredilerden sosyal güvenlik primlerinin ötelenmesine, vergi indirimlerinden zora düşen sektörlerin kamusal yükümlülüklerinin ertelenmesine, istihdam teşviklerine kadar pek çok önlem yürürlüğe sokulmuştu. Sonuçta bir büyüme ivmesi yakalanmış görünüyordu ama büyümenin arka yüzünde bugün şikâyetçi olunan kredi musluğunun cömertçe açılması, bütçe açığı verilmesi ve faizlerin tırmanması gerçeği de var.

Hatırlıyoruz; kredi artışı sağlayacak tüm kamusal politikalar yürürlüğe konuldu, devlet garantileri sağlandı ve bankalar kredi için teşvik edildi. Yılbaşından 16 Haziran haftasına kadar olan dönemde TL krediler yaklaşık 161 milyar TL arttı. Artış hızı yüzde 14,5. Buna karşılık aynı dönemde mevduatlar 37 milyar TL artarken, artış oranı yüzde 4,4’te kaldı.

AKP rejimi bankalara “Kredi musluklarını açabildiğinizce açın, kefil benim” derken, bankaların, “Canıma minnet, bilançoları da düzeltiyorum, devlet kefil” diye açtığı kredilerin karşılığı hiç sorulmadı. Daralan banka, mevduata yüksek faizi bastırıp kaynak derdine düşüyor, ödediği faizi de kredi faizine yansıtıyor. Bu bile kaynak açığına yetmiyor. Bankalar için Merkez Bankası sorun çözücü olarak devreye alınacak ama nasıl?

Mali sistemden kaynak çeken sadece banka müşterileri mi? Elbette hayır. Bir de Hazine devreye girdi. Kamu borçlanması hızla arttı. 2017’nin ilk yarısı bütçe sonuçlarına göre bozulma ciddi boyutta. 2016’nın ilk beş ayında 9 milyar liralık bütçe fazlası oluşmuşken bu yıl 11,5 milyar lira açık var. Açığın finansmanı Hazine’yi daha çok borçlanmaya itiyor.

Evdeki hesaba göre Hazine bu yıl 98 milyar lira iç borç servisine karşılık 96 milyar liralık yeniden borçlanma yapmayı programlamıştı. Buna göre borç çevirme oranı yükselmekle birlikte yüzde 98 olacaktı. Ancak beklenmedik bütçe açıkları ve artan finansman ihtiyacı karşısında bu hedeften sapıldı. Hazine yılın ilk yarısında 55 milyar liralık iç borç geri ödemesi için 62 milyar liralık yeniden borçlanmaya gitti. Bu da yüzde 113 toplam borç çevirme oranına çıkmak demek.

Yılın ilk yarısında oluşan Hazine ağırlıklı ortalama faiz oranlarının çift haneye, yüzde 11’e çıktığını görüyoruz. Dünyada Hazine tahvil faizleri yatay seyrederken, Türkiye’de artış eğiliminde.

Özetle, banka sistemi 250 binden fazla küçük-orta işletmeye 160 milyar TL kredi büyümesi sağlarken Hazine, 62 milyar TL kaynağı tek başına, geçen yıla göre yüzde 45’lik bir artışla mali sistemden çekmiş bulunuyor. Hem de yüzde 11’den aşağı düşmeyen faizleri ödeyerek.

Çok belirgin biçimde görülüyor ki 2014’den bu yana Hazine’nin yaptığı iç borçlanmanın yaptığı anapara geri ödemelerine oranı hızla yükseliyor. Bu, net olarak mali sistemden, bankalar aleyhine para çekilişi demek.

Hazine’nin borçlanmasının kredi ve mevduat faizlerini yükseltici etkisi yılın ikinci yarısında da görülecek ve faiz kavgası yıla yayılacak gibi.

Read more: http://www.al-monitor.com/pulse/tr/originals/2017/06/turkey-government-pressure-on-banks-lower-interest-rate.html#ixzz4lUVxWN2T

Follow

Share

comments feed