Mustafa Sönmez

Saray’da ekonomik ve politik sıkışma (Al-Monitor, 12 Ekim, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 13 Ekim 2018 tarihinde gönderildi

Daha iki hafta öncesinde ABD ile ilişkileri düzeltmek üzere adımlar atan, Almanya ile yakınlaşmak isteyen AKP rejimi tam “rotayı Batı’ya çevirdi” derken yeniden anti-Amerikan bir dil tutturdu, Batı’ya yeniden mesafe koyan bir fotoğraf vermeye başladı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, damadı Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın Amerikan McKinsey firması ile imzaladığı danışmanlık anlaşmasını tanımadığını ilan etti ve seçmene yine Amerikan karşıtı bir dille seslenerek “Biz, bize yeteriz” demeye başladı.

AKP rejiminin bu gelgitleri, rejimin karşı karşıya bulunduğu ekonomik ve siyasi sıkışmışlıktan kaynaklanıyor.

Ağır bir borç yükü altında TL’nin çok hızlı değer kaybı ile enflasyonun yüzde 25’lere ulaşması, yüksek işsizlik ve artan durgunluk seçmen kitlesinde de büyük homurtulara neden oldu ve ekonomide rejim sıkıştı. Çember her geçen gün daralıyor, manevra alanı hızla küçülüyor.

Ancak — ikna edebildiği takdirde — IMF’den kemer sıkma programı karşılığı olarak kaynak bulabilecek kadar sıkışan AKP rejimi, politik daralmayı da aynı anda yaşıyor. Ekonomideki sıkışma mart 2019’da yapılacak yerel seçimler konusunda Saray’ın uykularını kaçırıyor. Krizin yüksek enflasyon, yüksek işsizlik ve hızlı yoksullaştıran sonuçları, uzun yıllardır AKP’ye oy verenler dâhil her türlü seçmeni derinden etkiliyor ve AKP’ye karşı şikâyetleri artırıyor. Bu da ekonomik olduğu kadar politik bir sıkışmayı getiriyor.

Bu ekonomik ve siyasi sıkışmışlık altında krizle baş edebilmek için içilmesi gereken acı reçeteleri erteleyip yerel seçime kadar “top çevirmek,” ciddi önlemler almak yerine seçmeni oyalayan, çöpleri Hazine üstünden halı altına süpürmeyi tercih eden, firmaların, özellikle AKP’ye yakın olanların yükünü bankalara yıkmaya çalışan adımlarla vakit kazanmaya çalışmak rejimin yeni rotasını oluşturuyor.

Saray rejimini, örneği son bir ay içinde görüldüğü gibi sık sık rota değişikliğine, eksen kaydırmaya iten nedenlerin başında krize giriş var. Erdoğan “kriz” sözcüğünü ağzına almamaya gayret ediyor. Bunun bir “manipülasyon,” Türkiye’ye hazırlanmış bir komplo olduğunu yineleyip duruyor. Oysa IMF de Türkiye’nin krizde olduğunu ifade ediyor.

IMF’nin ekim 2018 Dünya Ekonomik Büyüme raporunda Türkiye’de sert döviz kuru hareketleri yaşanırken enflasyon beklentilerini kırmak için para politikalarını sıkıştırılması gerektiği ifade ediliyor. Banka ve şirket bilançolarındaki bozulmanın altı çizilerek banka denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi ve kriz yönetimi çerçevesinde geliştirilmesi öneriliyor. Bu ifadeyle Türkiye’nin bir ekonomik kriz yaşadığını IMF de telaffuz etmiş oluyor. IMF, Türkiye’nin 2019 büyümesinin yüzde 0.4’le sınırlı kalacağını öngörüyor. Bu tahmin, 2018’in son çeyreği ile 2019’un üçüncü çeyreği arasında ekonominin yüzde 1 ile 2 aralığında küçüleceği demek aynı zamanda. Yüksek enflasyon ile ekonomik daralma ve artacak işsizliğe “stagflasyon” dendiğini ve bunun belalı bir kriz türü olduğunu geçerken yineleyelim.

Saray rejimi kriz realitesi ile yüzleşmek yerine krizi yadsıyan adımlar deniyor ama pek sonuç alamıyor. Dış borç stoku 2018 ortasında 457 milyar dolar olarak açıklanan Türkiye, önümüzdeki 12 ayda vadesi gelen borçlar için 181 milyar dolar bulmak zorunda. Küçülmeyle beraber, azalmaya başlasa da cari açığın finansmanı da en az 40 milyar dolar bulmayı gerektiriyor. Bunlar toplamda en az 220 milyar doları 12 ayda bulmak ya da ayda 18 milyar dolar bulup buluşturmak demek. Ne var ki Türkiye borç para verecek kaynaklar için çok riskli bir ülke. Ülkenin risk primi, yani CDS’i, zaman zaman azalsa da yeniden 400 baz puanın üzerinde ve öteki yükselen ülkelerden ayrışmış durumda, yani para Türkiye için pahalanmış durumda.

Eylül ortalarında gerçekleştirilen 625 baz puanlık TL faizi artışı, yüzde 24,5 enflasyon karşısında hızla anlamsızlaştı. Şimdi Merkez Bankası’nın 25 Ekim’deki rutin toplantısında 300 puan daha artırması yönünde beklentiler yükselmeye başladı. Eylülde artan TL faizleri dolar kurunu çok da geriletmedi. Doların fiyatı 6 TL dolayında. Sert artışlar olmasa da gerileme de yok ve döviz, dalgalanmaya çok eğilimli gibi duruyor.

Rejimin gelgitleri riski artırıyor. Yabancı yatırımcılara güvence olur umuduyla Bakan Albayrak’ın danışmanlık şirketi McKinsey ile yaptığı anlaşma bir hafta geçmeden Erdoğan tarafından reddedildi. Bu yazbozun yabancı para otoritelerinde var olan güvensizliği biraz daha artırdığını söylemeye bile gerek yok.

Yükselen tüketici enflasyonunun önümüzdeki aylarda tempo kaybetmeyeceği ve yıllık yüzde 46’lık üretici enflasyonunun basıncı ile tırmanışını sürdüreceği birçok yorumcu tarafından paylaşılıyor. Ama AKP rejimi, enflasyon gerçeğini de dışsal etkenlere bağlıyor. Spekülatörlerin, aracıların, fırsatçıların enflasyonu tırmandırdığına herkesi inandırmaya çalışıyor. Bu inancın devamı olarak zabıtayı bile harekete geçiren rejim, özel sektör temsilcilerinden de ürettikleri mallarda yüzde 10 fiyat indirimine gitmeleri sözü istedi. Bakan Albayrak alınan bu sözle enflasyonun geriletileceğine inanan bir fantezi ile zaman geçiriyor.

Bu gayretin, esasta enflasyon oranında artırılması gereken ücret, maaş, emekli gelirlerine bir karşı argüman üretmeye dönük olduğu açık. Yıl sonunda artış zamanı gelince muhtemelen şöyle denilecektir: “Gerçekleşmiş yüzde 25 enflasyonu boş verin, 2019 için öngördüğümüz yüzde 16-17 enflasyonu dikkate alacağız, enflasyon aldığımız önlemlerle buralara inecek dolayısıyla bu oranı kabul edin.” Böyle bir dayatmanın, sayıları 19 milyonu bulan çalışan kesime ve sayıları 10 milyonu bulan emeklilere yapılması halinde bunun özellikle mart 2019 seçim sandıklarında bazı siyasi sonuçları olabilir.

Sorun sadece enflasyonun eriteceği reel gelir kaybı değil. İşsizlik de tırmanış halinde. Özellikle işten çıkarmalara karşı bir önlem olmadığı gibi, İşsizlik Sigortası Fonu’nun 125 milyar TL’lik (yaklaşık 21 milyar dolar) varlığının kamu bankalarının açıkları için amaç dışı kullanılmaya başlanması önemli bir homurdanma konusu.

Sandık başına gidecek seçmenler içinde bankalara olan borcunu ödeyemeyen ya da zorlukla ödeyenlerin artacağı da kesin. Bunlar, AKP’yi siyaseten çok sıkıştıran önemli etkenler. Daha sırada bankalara borcunu ödeyemeyen, o nedenle bankalardan fedakârlık isteyen irili ufaklı firmalar var. Bankacılık sisteminin ise ayrı bir himayeye ihtiyacı var. Bütün bu taleplere karşılık eldeki imkânlar sınırlı ve her birine çözüm üretmeye çalışılırken kamu maliyesinin görünen ve görünmeyen açıkları hızla büyüyor.

Sıkışıklık artıyor.

comments feed

Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Ankara pins electoral hopes on ignoring economic realities (Al-Monitor, October 12, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 13 Ekim 2018 tarihinde gönderildi

ARTICLE SUMMARY

The Turkish government’s vacillations and zigzagging in the face of the country’s economic woes reflect how squeezed it has become economically and politically and how concerned it is about it with elections scheduled for March.

Turkish President Recep Tayyip Erdogan has quickly returned to anti-American ranting after conciliatory messages to Washington and Berlin two weeks ago that seemed to herald a bid to mend fences with the West. In an Oct. 6 speech heavily peppered with anti-American rhetoric, Erdogan nixed a consultancy deal with the US company McKinsey that Finance Minister Berat Albayrak had recently announced as part of efforts to fix the ailing economy. Turkey can manage it by itself, Erdogan asserted, only days after Albayrak, who happens to be his son-in-law, said that those opposed to collaboration with McKinsey were “either ignorant or traitors.”

Such zigzagging in Ankara reflects how economically and politically squeezed Erdogan’s government has become. On the economic front, it faces a hefty debt stock, a badly weakened currency, an inflation rate of nearly 25%, a serious unemployment problem and stagnation, which are causing loud grumbling among the electorate, including long-time voters for Erdogan’s Justice and Development Party (AKP). With municipal elections looming in March, the circle around Ankara tightens by the day.

The International Monetary Fund (IMF) appears to be the only source of much-needed recovery funds — in return for an austerity program, of course — but Erdogan has bluntly rejected that option, maligning past IMF-backed programs as an “IMF yoke.”

All in all, Ankara seems bent on deferring the bitter pills the crisis calls for, which involves enacting serious measures. Instead, its course of action until elections appears to be based on buying time by distracting the electorate, sweeping the dirt under the rug of the Treasury and foisting corporate debt woes onto banks, especially when it comes to companies in the good graces of the AKP.

Erdogan is averse to calling the turmoil a “crisis,” instead often describing it as “manipulations” or a foreign conspiracy against Turkey. The IMF, however, sees a Turkey in the grips of crisis.

The IMF’s “World Economic Outlook 2018,” released Oct. 8, prescribes tighter monetary policies for Turkey to curb “unanchored inflation expectations” amid the lira’s sharp depreciation. Pointing to “significant stress … emerging in bank and corporate balance sheets,” the fund calls for “strengthening bank supervision and enhancing the crisis management framework.”

The IMF expects a sharp decline in Turkey’s economic growth, projecting the rate to drop to 0.4% in 2019, from 3.5% this year. By implication, this means that the economy would shrink by 1-2% between the last quarter of 2018 and the third quarter of 2019. High inflation and economic contraction, coupled with increasing unemployment, make for the particularly vicious type of crisis called stagflation. Instead of acknowledging reality, however, Ankara is pursuing measures that deny the crisis while producing little in terms of results.

In mid-2018, Turkey’s external debt stock stood at $457 billion. Over the next 12 months, the country will need $181 billion to roll over maturing debts. The financing of the current account deficit requires another $40 billion, at the least, though the gap has begun to decrease under the impact of the economic downturn.

In total, Turkey needs a minimum of $220 billion over the next 12 months, or roughly $18 billion a month, but it has become a high-risk country for creditors. Its risk premium, reflected in credit default swaps, has decoupled from those of other emerging economies, hovering above 400 basis points despite occasional drops. In sum, borrowing has become more expensive for Turkey.

Under pressure from Erdogan, the central bank had dragged its feet in hiking interest rates to prop up the melting lira before announcing a massive hike of 625 basis points in mid-September. With inflation hitting 24.52% last month, however, the hike has quickly become irrelevant. Anticipation is now building for another hike of up to 300 basis points at the bank’s next meeting, on Oct. 25. Increased interest rates on the Turkish lira have had limited effect in shoring up the currency. The price of a dollar remains at about 6 liras, and although the lira’s free fall has stopped, the exchange rate appears prone to fluctuation.

Ankara’s zigzagging on economic policies is fueling the perception of risk. Albayrak’s deal with McKinsey was aimed at providing some international credibility to Ankara’s economic management and restoring confidence among fleeing foreign investors. In less than a week, Erdogan rebuffed the deal. This flip-flopping has of course stoked foreign creditors’ and investors’ mistrust.

Consumer inflation is widely expected to climb further in the coming months under the pressure of producer inflation, which stood at a staggering 46% in September. In the eyes of the AKP, however, malicious forces are again to be blamed.

Ankara is telling the nation that opportunists, speculators and hoarders are fueling the inflation. In an unprecedented move, it has mobilized municipal police to inspect supermarkets to hunt for price gougers. Furthermore, Albayrak asked businesses this week to grant customers 10% discounts by the end of the year as part of an “all-out struggle” against inflation.

Fighting inflation with discount pledges from sellers is nothing but fantasy, yet Ankara’s efforts appear aimed at producing an argument against inflation-indexed pay rises at the end of the year. When the time comes for pay and pension hikes in December, Ankara is likely to argue that its measures will bring inflation down to 16-17% next year, so the hikes should be fixed accordingly, not in line with the current rate. Such a fiat would affect some 19 million working people and about 10 million pensioners, threatening political fallout for the AKP in the March polls.

The problem does not end with the real income loss caused by inflation. Unemployment is on the rise as well, and no measures are being discussed to stem layoffs. Moreover, the assets of the Unemployment Insurance Fund, amounting to 125 billion liras (about $21 billion), have been put in use to shore up the gaps of public banks, adding to popular discontent. Many among the electorate are also struggling to repay bank debts.

Hundreds of indebted companies, big and small alike, are in a financial bottleneck and pressing banks to make sacrifices. The banking system itself needs safeguarding.

In sum, the challenges are many, but Ankara’s means are limited. As the government scrambles for solutions, budget deficits and other, less visible gaps in public finances are widening, and Ankara’s room to maneuver is shrinking.

comments feed

English, Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Türkiye sepetinde Avrupa yumurtaları (Al Monitor, Ekim 6, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 06 Ekim 2018 tarihinde gönderildi

ABD’nin ekonomik savaşına maruz kaldığını da iddia ederek bir süredir Rusya-İran ekseninde fotoğraf veren AKP rejiminin, son zamanlarda Batı eksenine yaklaşmaya çalıştığı gözlerden kaçmıyor. Bu hızlı değişimin altında da elbette Türkiye’nin yaşadığı ekonomik kriz etkili. Türkiye’de yatırımları, dolayısıyla riski olan AB üyeleri, başta da Almanya, AKP rejiminin flört isteğine soğuk değil. Nasıl olsun? Türkiye sepetinde önemli miktarda Euro yumurtası var, risk var. Ne kadar, neler, mercek altına alalım.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eylülün son haftasında, New York gezisi sırasında, ardından gelecek Berlin ziyareti nedeniyle Almanya hakkında verdiği demeçleri okuyanlar yeni bir durumla karşı karşıya olduklarını, ne kadar süreceği belli olmasa da rotanın Batı’ya doğru kırıldığını düşünmeye başladılar.

Erdoğan ABD ile stratejik ortaklığa sahip çıktığını çeşitli vesilelerle ifade ederken “Bugüne kadar pek çok badireyi atlatan stratejik ortaklığımız bu çalkantılı dönemin de üstesinden gelecektir” diye onarıcı bir dil kullandı. Bu yapıcı yaklaşımın ardından rahip Andrew Brunson’un serbest bırakılacağı beklentileri de güçlendi.

Geçen yıl Türkiye’nin Almanya ile ilişkileri hissedilir ölçüde bozulmuştu. Angela Merkel’in başında olduğu hükümetin Almanya’da AKP mitinglerine izin vermemesi karşısında Erdoğan’ın tepkisi “Nazi uygulamaları” şeklindeydi. Oysa bir buçuk yıl sonra aynı Erdoğan, “Türkiye-Almanya ilişkilerini o eski sıcak dönemine yeniden taşımak istiyoruz” diyebildi.

ABD ve Almanya’ya verilen onarıcı mesajların arkasında ekonomi özel bir yer tutuyor. Türkiye ekonomisinin yaşadığı kriz bu rota değişikliğinde en önemli etken sayılabilir. Erdoğan küresel finansa hâkim Batı dünyası ile çatıştığı sürece ekonominin düştüğü çukurdan çıkmasının kolay olmayacağını, özellikle ağustos–eylül aylarında yaşanan şoklarla iyice anlamış gibi.

Son 12 ayda tüketici fiyat artışı yüzde 24,5’i, üretici fiyat artışı ise yüzde 46’yı aşarken bu şok edici enflasyon, sanayi ve hizmet üretiminde daralma, hatta küçülme ve tırmanan işsizlikle birlikte yaşanıyor. Ekonomi literatüründe “stagflasyon” denilen bu belâlı ve aşılması güç kriz, dışarıdan sağlanması gereken kaynakların önemini her gün biraz daha artırıyor.

Ekonominin dolarlaşmasını geriletmek için TL faizlerinde gerçekleştirilen büyük artışlara rağmen ve güven vermesi umulan Yeni Ekonomik Program’a karşın döviz fiyatı pek gerilemiyor. Yabancı yatırımcının istediği güven sağlanmış değil.

Türkiye’ye dışarıdan sağlanan kredilerin, yapılan doğrudan yatırımların ağırlıkla Batı kaynaklı olması AKP rejiminin rotayı Batı’ya yöneltmesinde en önemli etken elbette.

Türkiye’nin Uluslararası Yatırım Pozisyonu verileri, temmuz 2018 itibarıyla yabancıların ülkede 633 milyar dolarlık varlığı olduğunu ortaya koyuyor. Bu tutarın 457 milyar doları dış borç biçiminde ve bunun üçte biri Euro cinsinden. Almanya’nın yanı sıra İngiltere, Lüksemburg, İsviçre, Hollanda bankaları önemli kreditörler ve alacakların yarısı bunların.

Türkiye’deki 142 milyar dolarlık doğrudan yatırımın yüzde 97’sini oluşturan 138 milyar dolarlık kısmı Avrupa kökenli firmalara ait. Hollanda 41 milyar dolar ile ilk sırada. Almanya’nın 18,2 milyar dolar, İngiltere’nin 8 milyar dolar tutarında yatırımı var. İspanya, İtalya ve Lüksemburg öteki önemli yatırımcılar arasında.

Anlaşılacağı gibi doğrudan yatırımların neredeyse tamamı Avrupa’dan gelirken dışarıdan sağlanan borçların da yarısı Avrupa finans kuruluşlarından.

Türkiye aynı zamanda Avrupa için önemli bir dış ticaret partneri ve turizm destinasyonu. Türkiye’nin 158 milyar dolarlık 2017 ihracatının 74 milyar doları, yani yaklaşık yüzde 47’si AB’ye yapıldı. Öteki Avrupa ülkeleri ile birlikte bu oran yüzde 54’e yaklaştı. Almanya, Türkiye’nin ihracatında 14,1 milyar dolar ile yüzde dokuza yakın bir paya sahip. 2018’in ilk sekiz ayının ihracatında ise Almanya’nın payı yüzde 10’u aşmış durumda.

İthalat ayağında da Türkiye, Almanya için önemli bir müşteri. Türkiye 2017’deki 234 milyar dolarlık ithalatının yüzde 37’sine yakınını AB’den yaparken, Almanya tek başına Türkiye’nin ithalatında 21,3 milyar dolar ile yüzde dokuz pay aldı. İtalya 11,3 milyar dolarlık, Fransa 8 milyar dolarlık mal sattı Türkiye’ye.

Türkiye son yıllardaki azalmaya rağmen Avrupa’nın kitle turizminde de tercih ettiği önemli bir ülke. 2018’in ilk sekiz ayında Türkiye’ye giriş yapan 27 milyon yabancının yaklaşık 9 milyonu Avrupa’dan (OECD üyesi) gelirken bunların yaklaşık 3 milyonunu Almanya’dan girişler oluşturdu.

Özetle, Türkiye ihracatının yarısına yakınını Avrupa Birliği’ne yaparken toplam ithalatının üçte birinden fazlasını da AB’den gerçekleştirdi ve hem ihracat hem de ithalatta Almanya en önemli partner durumunda. Turizmde de Türkiye, Avrupalıların ilk tercihleri arasında ve Almanya, Ruslardan sonra Türkiye’ye en çok turist gönderen ülke.

Dünya ekonomisiyle bütünleşmenin hızlandığı son 20 yılda Türkiye’nin bu bütünleşmeyi özellikle Avrupa Birliği ile derinleştirdiği söylenebilir. Dolayısıyla AB’nin yatırım yaptığı ülkeler arasında Türkiye, üstüne eğileceği, önemseyeceği bir ülke. Türkiye’deki ekonomik türbülansların, Avrupalı yatırımcıların da Türkiye ile iş yapan dış ticaret firmalarının da uykusunu kaçırdığı bir gerçek. Bu nedenle AKP rejiminin yüzünü yeniden Batı’ya dönmek istemesini, özellikle de Türkiye’de önemli riskleri olan AB ile yakınlaşmaya eğilimli olmasını, Merkel, çok açık etmese de memnuniyetle karşıladı.

Bu yönelişle birlikte, Almanya, temaslar sırasında Türkiye’ye yeni sayfa açmanın siyasi koşullarını anımsatmaktan da geri durmadı. Türkiye’de demokrasi, hukuk, hak ihlalleri gibi alanlarda yaşanan sorunların çözümü konusunda Almanya, genelde de AB, somut adımlar görmek istiyor. Almanya, hem içeride demokratik kamuoylarının bu yöndeki taleplerini karşılamak hem de yatırımcılarının Avrupa’dakine benzer yatırım ortamı ve iklimini Türkiye’de görebilmeleri için Türkiye’den bazı demokratikleşme adımları beklemeyi sürdürecek gibi. Bu beklentilere karşılık Erdoğan, gerek doğrudan yatırım gerek kredi biçiminde kaynak beklentilerini sıkça dile getiriyor. Bunu yaparken Suriye’de sobanın üstünden kestaneleri alma misyonunu da içeren “cihatçı blokajı yükünde” de yardım istiyor.

Türkiye’de her geçen gün kriz çemberi biraz daha daralıyor. Özellikle mart ayında yapılacak yerel seçimlerde AKP, ekonomik krizden etkilenen seçmenlerin öfkesinden büyük endişeler duyuyor. Krizi yumuşatmanın bir umudu da AB’den, Almanya’dan sağlanacak desteğe bağlanmış durumda.

comments feed

Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Europe’s big eggs in Turkey’s economic basket(Al-Monitor, October 6, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 06 Ekim 2018 tarihinde gönderildi

ARTICLE SUMMARY

Economic concerns lie at the heart of Turkey’s moves to repair ties with European countries, which, in turn, are open to Ankara’s overtures due to the significant stakes they have in the ailing Turkish economy.

Turkey’s government has recently launched efforts to mend fences with the West. This comes after a period of unprecedented rapprochement with Russia and Iran, marked also by accusations that the United States was waging an “economic war” on Turkey. No doubt, this sudden change of heart has to do with the economic crisis bruising Turkey. Despite lingering political tensions, Germany and other EU countries have been open to Ankara’s courtship. This also has to do with economic concerns, as Europeans have a good deal of eggs in Turkey’s basket.

The messages that President Recep Tayyip Erdogan issued during his trip to New York and his ensuing visit to Berlin in late September were seen as confirmation that Ankara is readjusting its course, though few could say whether this will be a lasting shift.

Addressing a Turkish-US business group in New York, Erdogan expressed confidencethat “our strategic partnership [with the United States], which has gone through difficulties so many times, will overcome this turbulent period.” His conciliatory tone strengthened expectations that Turkey might soon free American pastor Andrew Brunson, whose controversial detention has led to unprecedented US sanctions against a NATO ally.

On ties with Germany, Erdogan said he wanted “to take the relationship back to its old warm period.” Only a year ago he had accused the German authorities of “Nazi practices” after they barred members of Erdogan’s Justice and Development (AKP) from holding political rallies with Turkish migrants in Germany.

Turkey’s economic crisis is arguably the most important driver in Erdogan’s change of heart. The economic shocks in August and September seem to have ultimately convinced him that clashing with the West, which dominates the global financial system, does nothing to help the Turkish economy weather the turmoil.

Turkey’s consumer inflation surged to nearly 25% in September from a year earlier, while producer inflation shot up to more than 46%. The staggering increase in prices is coupled with contractions in the industry and the services sector and rising unemployment. Amid such an extensive and complex crisis — called stagflation in economic literature — the urgency for external funds is growing by the day.

Foreign exchange prices, meanwhile, remain high despite hefty rate hikes to prop up the embattled Turkish lira and the announcement of a new economic program last month. Ankara’s measures have yet to inject the desired confidence in foreign investors.

The external loans and foreign direct investments that Turkey receives come overwhelmingly from the West, which, of course, is the primary factor behind Ankara’s fence-mending drive.

According to central bank data, foreign assets in Turkey amounted to $633 billion in July, including $457 billion in debt, a third of which was in euros. German, British, Swiss, Dutch and Luxembourgian banks account for half of the creditors.

Direct foreign investments, meanwhile, are worth $142 billion, out of which $138 billion — a staggering 97% — belong to European companies. Dutch companies top the list with $41 billion. German and British investments amount to $18.2 billion and $8 billion respectively, with Spain, Italy and Luxembourg standing out as other prominent investors.

In sum, Europe is the source of almost all foreign direct investments and half of external loans that Turkey benefits from.

At the same time, Turkey is an important trade partner and tourist destination for Europeans.

In 2017, about 47% of Turkey’s $158 billion of exports went to EU countries. The share reaches nearly 54%, including the other European nations. Turkish exports to Germany amounted to $14.1 billion, or nearly 9% of total exports, last year. Germany’s share increased to more than 10% in the first eight months of 2018.

Turkey is also an important buyer of German goods. In 2017, imports from Germany were worth $21.3 billion, or 9% of Turkey’s total imports of $234 billion. The EU’s overall share, meanwhile, amounted to nearly 37%. Imports from Italy were worth $11.3 billion and imports from France $8 billion.

Turkey remains a popular destination for European tourists despite a decline in the past several years. In the first eight months of the year, about 9 million out of 27 million foreign visitors were from European countries (OECD members), including 3 million from Germany. After Russians, Germans remain the second-largest tourist group for Turkey.

Turkey’s integration with the global economy has notably accelerated in the past two decades. Economic links with the EU have particularly deepened, with Turkey becoming home to important EU investments. Hence, the economic turbulence in Turkey is a source of anxiety for many Europeans as well, be they investors, creditors or traders. The serious economic risks for the EU are why German Chancellor Angela Merkel welcomed — though cautiously — Erdogan’s fence-mending moves.

German leaders, however, made sure to remind Erdogan that turning a new page depends also on political conditions. Germany — and the EU in general — want to see concrete steps on remedying violations of human rights and the rule of law in Turkey. Berlin, so it seems, will maintain its demand for democratic moves, not only because it is under pressure at home to be harsher on Erdogan, but also because restoring trust in the rule of law in Turkey is crucial for foreign investors as well. In the crackdown after the 2016 coup attempt, Ankara seized hundreds of companies and, at one point, even sought to implicate German firms operating in the country.

Erdogan, for his part, refers frequently to his hope for fresh external funds, both as direct investment and loans. He looks for European help also on Syria, where he faces a hot-potato mission involving the difficult task of disabling radical groups in Idlib.

As Turkey’s economic bottleneck gets tighter, the anger of crisis-hit voters is a growing concern for the AKP ahead of local elections in March. Scrambling to alleviate the crisis by then, Ankara pins hope also on German and EU support.

Found in:ECONOMY AND TRADE

comments feed

English, Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Satmayan hikâye YEP (Al Monitor, 26 Eylül, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 26 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

Türkiye’nin yasalar gereği mayıs ayı sonuna kadar hazırlanması gereken ve temel ekonomik politikaları, yol haritasını, büyüklükleri kapsayan Orta Vadeli Programı (OVP) ancak eylül sonlarına doğru açıklanabildi, OVP’nin lansmanı da yeni bir ad ile “Yeni Ekonomik Program” (YEP) olarak yapıldı.

YEP’ten umulan ne zamandır özellikle yabancı para piyasalarını iştahlandıracak bir “hikâye” başarısı göstermesiydi. Başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın damadı olan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak olmak üzere rejim yetkilileri ekonomide yaşanan –türbülans, kriz, ne denirse densin– kasvetli havanın OVP’nin açıklanmasıyla dağılacağını vurguluyorlardı. 3 Ağustos’ta NTV yayınında “Eylül ayında program açıklandığında bugüne kadarki OVP’lerin hiçbirine benzemeyen bir dönüşümü görecek herkes” diyen Bakan Albayrak “yeni hikâye” ile ilgili beklentileri de yükseltiyordu.

Genelde Başkent Ankara’da açıklanan OVP bu kez İstanbul’da, yani paranın başkentinde açıklanırken hedef kitlesi de daha çok iç ve dış yatırımcılardı.

YEP’in özellikle içinden geçilmekte olan darboğazla ilgili teşhisleri merakla bekleniyordu. Cumhurbaşkanı Erdoğan yaşanan darboğazın kriz olarak nitelenmesine oldukça karşı. YEP’te ise sorunlar daha çok “dışsal faktörler” ile açıklanıyor ve “Mevcut Siyasi ve Ekonomik Durum” başlığı altında şöyle deniliyor: “Gezi olayları ile başlayan, 17-25 Aralık 2013 yargı darbesi ve 15 Temmuz 2016 menfur darbe girişimleri ile devam eden dönemde gerçekleştirilen dört seçim ve bir referandum ile ülkenin siyasal istikrarı güçlendirilmiş, demokrasinin sağlıklı işleyişi güvence altına alınmıştır. Ancak bu sürecin ülke ekonomisine olumsuz etkileri olmuştur.”

YEP’e göre Suriye riski, Fed faiz artışı, özellikle de “ABD yönetiminin Türkiye ekonomisini ve Türk Lirası’nı doğrudan hedef alması” sermaye akışlarını yavaşlattı, risk primini yükseltti, bu da faiz ve dövizi hızla tırmandırdı.

AKP’yi yakından analiz edenler için bu teşhisler şaşırtıcı değil. Kendisinde hiçbir hata ve eksik görmemek AKP’nin temel niteliği sayılır. Bundan dolayı da hiçbir AKP’li bakan ya da üst düzey bürokratın istifası bugüne kadar söz konusu olmamıştır. Olan bütün negatif şeyler, “dışsal”dır, saldırıdır ve AKP olanların sadece mağdurudur.

Teşhis böyle olunca önümüzdeki yıllara ilişkin onarım ve hedeflerde de tutarlılık ve gerçekçilik payı azalıyor. Nitekim konulan hedeflere bakıldığında gerçekçi tek hedef görülüyor, o da 2018 enflasyonunun yüzde 21’e yakın gerçekleşeceği öngörüsü. İzleyen yıllarda ise enflasyonda hızlı bir gerileme bekleniyor. Büyüme beklentisi 2018 için yüzde 3.8 iken, 2019’da görece gerilese de yüzde 2.3’ten aşağı olmayacak ve takip eden yıllarda önce yüzde 3,5’e, sonra yüzde 5’e çıkacak.

YEP nasıl gerçekleştirileceği bilinmeden dolar kurunu da örtülü bir şekilde 2018 ortalaması olarak 4,90 TL varsaydı. YEP açıklamasının yapıldığı saatlerde dolar fiyatı 6 TL’nin üstünde seyrediyordu. Ancak YEP’e göre 2019’da ortalama dolar kuru 5,60 TL, 2020’de ise 6 TL olarak gerçekleşecek.

“YEP hikâyesinin” hedefleri tutarlı mı? Bu konuda BBC Türkçe’ye değerlendirmede bulunan iktisatçı Mahfi Eğilmez şöyle diyor: “Cari açığın ve bütçe açığının azalmaya devam ettiği 2019 yılında büyümenin nasıl olup da yeniden yüzde 2,3 pozitif ortalamaya ulaşacağı meselesinde tutarlılık görünmüyor. 2019 yılına girerken 6,02 olan Dolar/TL kuru yılsonunda 5,16’ya düşüyor. Bir başka deyişle bu tahmine göre TL 2019 yılında ciddi biçimde değerleniyor. Bu durumda ihracatın önceki yıla göre 12 milyar dolar artması tutarlı değil.”

YEP konusunda ana muhalefet Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Sözcüsü Faik Öztrak ise şu değerlendirmede bulundu: “Milleti kurla faiz arasına sıkıştırdılar. Bu YEP dedikleri Orta Vadeli Program’la ilgili olarak bir tek isminin değiştiğini görüyoruz. Ama tedbirler manzumesine, tablolara baktığınız zaman bundan öncekilerden hiçbir farkı yok. Yani dağ fare doğurmuş oluyor.”

Bakan Albayrak’ın açıkladığı hedefler Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın (OECD) aynı gün açıkladığı Dünya Raporu’nda Türkiye’ye ait tahminlerle de uyuşmadı. OECD 2018 ve 2019 için büyüme tahminlerini aşağı çekerken Türkiye için tahminlerde de keskin düşüşlere gitti. OECD Türkiye için 2018 yılı büyüme tahminini yüzde 5,1’den yüzde 3,2’ye, 2019 yılı için ise yüzde 4,9’dan yüzde 0,5’e çekti. Kuruluş raporunda, Türkiye’nin isminin sık sık krizde ve IMF gözetiminde olan Arjantin ile anılması ayrıca dikkat çekti.

YEP hedeflerine IMF’nin tepkisi ayrıca merak ediliyor. YEP’in açıklandığı gün IMF İletişim Direktörü Gerry Rice “Yapılan açıklamaları ve tahminleri not ettik” demekle yetindi ve Türkiye için makroekonomik tahminlerin önümüzdeki birkaç hafta içinde yapılacak IMF Yıllık Toplantısı sırasında duyurulacağını ifade etti. IMF öngörülerinin YEP’ten bir hayli farklı olması şaşırtıcı olmayacak.

TÜSİAD Başkanı Erol Bilecik ise “YEP hikâyesine” destek vererek şöyle konuştu: “Yeni Ekonomik Program gerçekçi hedefler içermektedir. Özellikle ciddi tasarruf tedbirleri, mali disiplinin devamı, kayıt dışı ekonomi ile mücadele, vergi politikaları, yüksek katma değerli üretimin desteklenmesi ve cari açığın azaltılması yönündeki kararlılığı memnuniyetle karşılıyoruz.”

“YEP hikâyesi” gerçekten de umulduğu gibi para piyasalarınca “satın alındı” mı? Cevabı en çok merak edilen soru bu. Çünkü yeni “hikâye” özellikle dış finansman ihtiyacı oldukça yüksek olan Türkiye’nin yabancıları cezbetmesi için çok gerekli görülüyor. YEP’in açıklanması öncesi dolar fiyatı 6,20 TL dolaylarında seyrederken açıklama sonrası TL’ye yöneliş ve dövizden uzaklaşma yönlü bir tepki gerçekleşmedi. Yeni hikaye pek satmadı. Açıklamanın yapıldığı hafta dolar kuru hiç 6,20 TL’nin altında kapanmadı, izleyen günlerde de iç ve dış konjonktüre göre 6 TL’nin çevresinde dalgalansa da dikkat çekici bir değişim göstermedi

Dahası Türkiye’nin risk primi hala komşu Yunanistan’ın risk priminin üzerinde ve yükselen ülkeler içinde en yüksek seviyede.

Bu sonuçlar, YEP’in bir “hikâye” olarak pek iş yapmış olmadığını gösteriyor. Gözler şimdi özellikle önümüzdeki günlerde IMF’nin Türkiye ekonomisi ile ilgili yapacağı tahminlerde. Yabancı para piyasaları, kredi derecelendirme kuruluşlarının, özellikle de OECD, IMF gibi uluslararası kuruluşların öngörülerini daha çok dikkate alıyorlar ve oralardan daha katı ama gerçek tahminler bekleniyor.

comments feed

Genel, Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Why Turkey’s new economic program failed to impress( Al-Monitor, Sept.26 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 26 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

ARTICLE SUMMARY

The Turkish government’s hallmark rejection of self-criticism affects consistency and realism in its diagnoses of economic woes and the remedies it plans.

After a long delay, Ankara has finally released its new medium-term economic program, a road map of fundamental economic policies and projections that was supposed to be completed in May. Named the “New Economic Program,” the three-year plan was unveiled Sept. 20 by Treasury and Finance Minister Berat Albayrak, who is also President Recep Tayyip Erdogan’s son-in-law.

The program had been eagerly anticipated in the hope it would outline the prospect of a new “story” of success for Turkey and stimulate much-needed foreign investments. Government officials had claimed the gloom in the Turkish economy — some already call it a crisis — would dissipate once the program was announced. In a TV interview Aug. 3, Albayrak raised expectations, promising “a transformation unlike other medium-term programs in the past.”

How Ankara would diagnose the current bottleneck was of special interest to economic actors, given Erdogan’s harsh objections to defining the downturn as a “crisis.” The program highlights mostly “external factors” to explain the problems. It refers to the mass anti-government protests in the summer of 2013, “the judicial coup” in December 2013 — large-scale corruption probes that implicated government members among others before being thwarted by Ankara — and the 2016 botched coup attempt as having had “negative effects” on the economy, even though “political stability was strengthened and the healthy functioning of democracy was guaranteed” in the four elections held in the meantime.

According to the program, the risks stemming from Syria, the US Federal Reserve’s rate hikes and especially “the US administration’s direct targeting of the Turkish economy and the Turkish lira” curbed capital flows to Turkey and pushed up the country’s risk premium, resulting in sharp increases in interest and foreign exchange rates.

For close observers of the ruling Justice and Development Party (AKP), such diagnoses are hardly a surprise. Lack of self-criticism is perhaps the party’s most distinct characteristic; hence resignations based on admission of failure or shortcomings are never seen among AKP ministers or senior bureaucrats. Everything negative is linked to “external” sources or described as an attack, and the AKP is only a victim.

The same way of thinking sways Ankara’s diagnoses of its economic woes, which, in turn, affects consistency and realism in the remedies and targets it outlines for the coming years. Among the projections in the program, the only one that stands out as realistic is inflation reaching nearly 21% by the end of 2018. In the next three years, inflation is projected to decrease sharply. For economic growth, the projection stands at 3.8% this year and 2.3% in 2019 before rising to 3.5% in 2020 and 5% in 2021.

The program’s assumption is that the average price of the dollar will be 4.9 Turkish liras this year, without any indication how this could be achieved. The greenback was trading for more than 6 liras in the hours the program was unveiled. The dollar’s average exchange rate is projected at 5.6 liras next year and 6 liras in 2020.

Analyzing how consistent the key targets are, prominent Turkish economist Mahfi Egilmez writes, “The growth rate reaching 2.3% in 2019 — while the current account deficit and the budget deficit continue to decrease — does not seem consistent. The dollar’s exchange rate falls from 6.2 Turkish liras in the beginning of 2019 to 5.16 Turkish liras at the year-end. In other words, the Turkish lira significantly appreciates in 2019, according to this projection. In this case, the $12 billion increase in exports is not coherent.”

Faik Oztrak, the spokesman of the main opposition Republican People’s Party and former treasury undersecretary, said, “They have squeezed the nation between [high] interest and exchange rates. We see that only the name of the program has changed. … Looking at the measures and tables, one can see that the program is no different from previous ones. In short, the mountain has brought forth a mouse.”

Moreover, Albayrak’s targets were at odds with the projections that the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) released the same day. The OECD cut down its growth forecast for Turkey from 5.1% to 3.2% in 2018 and from 4.9% to 0.5% in 2019. Of note, the OECD report seemed to associate Turkey and crisis-hit Argentina, which is already under the watch of the International Monetary Fund (IMF).

How the IMF will react to Turkey’s new program remains to be seen. The day the program was unveiled, an IMF official only said that the fund had taken note of the announcements and would be assessing them in detail. “We are in the process of updating our Turkey forecast and these will be released at the time of our World Economy Outlook publication in a few weeks’ time during the Annual Meetings,” he added. A significant gap between the IMF’s projections and those of Ankara would not be a surprise.

Erol Bilecik, the head of Turkey’s largest business group, TUSIAD, lent support to the program, welcoming “especially the serious saving measures, the continuation of fiscal discipline, the struggle against the unregistered economy, tax policies, the support for value-added production and the resolve to reduce the current account deficit.”

Yet, did the money markets buy “the story” the program offers? This is perhaps the most pertinent question, given Turkey’s significant need for external financing and thus the need to appeal to foreign investors and lenders. The dollar was trading for about 6.2 liras on the morning of Sept. 20, and Ankara hoped the lira would rally after the rollout of the program. Yet, the “story” did not seem to sell well. The dollar’s daily closing rate did not fall below 6.2 liras that week, and despite some gains by the lira in the ensuing days, no significant change has occurred.

Moreover, Turkey’s risk premium remains the highest among emerging economies, and higher even than that of debt-ridden Greece.

The results so far indicate that economic players were little impressed by the new program. All eyes are now on the upcoming IMF forecasts, which will be important especially for foreign investors, drawing a more realistic but probably gloomier prospect for the Turkish economy.

comments feed

English, Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Kriz, AKP’nin Rejim Krizidir

Mustafa Sönmez tarafından 23 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

Her ne kadar rejimin başı, üstüne “kriz” sözcüğünü kondurmamak için yırtınsa da, Türkiye’nin paldır küldür bir krize sürüklendiğini, artık dost-düşman herkes kabul etmektedir. Krizin ifadesinde genel kabul gören büyüme ya da GSYİH artışı-eksilişine ilişkin tahminler üç aşağı beş yukarı değişse de, Türkiye kapitalizmi, kriz tüneline giriş yapmıştır, bu herkesçe kabul edilmektedir. Görüntüde genelde uzlaşı olmakla birlikte, krizin analizinde farklılaşma vardır. Bu farklılıklar, herkesin yer tuttuğu politik pencereden gördüklerinden kaynaklanmaktadır. Kimisi için bu bildik 1994, 2001 krizi tarzında bir krizdir, kimine göre de belki de bir yılda atlatılabilecek bir türbülans.

Bu krizin salt bir ekonomik kriz değil, AKP rejiminin politik, ekonomik, ideolojik krizi olduğunu önereceğim. Dolayısıyla karşı karşıya gelinen aslında topyekûn bir rejim krizidir. Bunun neden böyle olduğunun, büyük fotoğraftan giderek izahına çalışalım.

Türkiye kapitalizminin sürüklendiği ekonomik kriz, tam da dünya kapitalizminin özellikle 2008-2009 krizinin yaralarını saran merkez ülkelerin bir büyüme ivmesi yakaladığı, “Yükselen” diye adlandırılan iri, çevre ülkelerinin de henüz bundan önemli dirsek görmedikleri bir konjonktürde yaşanıyor. Örneğin, 20 Eylül’de yayınladığı raporda OECD, güncellediği büyüme verilerinde genelde dünya ekonomisinin özel olarak da merkez ülkelerinin bir büyüme patikasında 2018’i tamamlayıp 2019’da da buradan ilerleyeceklerini; yükselen-çevre ülkelerinden de özellikle Asyalıların sürdürdükleri büyüme çizgilerinden pek aşağı düşmeyeceklerini ifade etti.

Aynı OECD’nin küçülme, ya da krize yöneldiklerini gösterdiği iki ülke, Arjantin ile Türkiye’dir. Belki buna zorlayarak G.Afrika’yı da ekleyebilirsiniz.

Arjantin’in 2001’den bu yana, sistemle didişmekle biriken inişli-çıkışlı, kendi öyküsü var, ama Türkiye’yi ele alırsanız, Türkiye’nin sürüklendiği kriz, dünya ve hatta aday ülkesi olduğu AB’deki her hangi bir türbülans, deprem ya da iklim değişimi ile ilgili değil. Türkiye’nin krizi, ayrışmaktadır. Bu ayrışmayı daha iyi ifade edecek bir gösterge, ülkelerin risk primi(CDS)’dir.

Kaynak: OECD Economic Outlook,

20 Sept. 2018

Türkiye’nin risk göstergesi öteki yükselen-çevre ülkelerden iyice ayrışmıştır. Hatta, “hasta komşu” Yunanistan’ınkinden bile yaklaşık 200 baz puan yukarıdadır. Bu gösterge, Türkiye kapitalizmi krizinin, kendine has özellikleri olduğunu ortaya koymaya yeterlidir.

Şunu eklemeden geçmeyelim; 2008-2009 küresel krizini aşmak için uygulanan genişlemeci para politikalarının terkedileceğinin, olağandışı devlet desteğinin çekileceğinin ilan edildiği 2013 ABD Merkez Bankası Fed açıklamasından itibaren, küresel kriz süresince Türkiye dahil yükselen ülkelere geçici park eden küresel fonlar, sıcak para, merkeze doğru dümen kırdı, yükselen ülkelere eskisi gibi yakın durmadı. Hatta son 2 yılda Fed, faiz artırdıkça, çevre ülkelerden yer yer sermaye çıkışları yaşandı ve bu, çevre ülkelerin yerel paralarında önemli değer kayıpları, beraberinde bu ülkelerde türbülanslara neden oldu, Türkiye de bu genel türbülanstan kurtulamadı. Ama bugünkü fotoğrafa bakıldığında, Türkiye’nin durumunun , her çevre ülkenin yaşadığı türbülanstan çok farklı ve derin olduğu, uzun sürecek bir krize sürüklendiği görülecektir. Bunu ortaya çıkaran ise Türkiye’nin kendine özgü politik ve idelojik türbülansı, sarsıntısı, oldukça kırılganlaşan toplumsal yapısıdır. Bunu açalım.

Kısa hikaye

AKP rejimi, ilk iktidara geldiği 2002 Kasım’ından itibaren, Türkiye kapitalizmini, dünya kapitalizmi yörüngesinden koparacak bir şey yapmadı. Tersine, içinden geldiği Erbakan’ın Milli Görüş gömleğini çıkardığını ve dünya kapitalizmi ile uyumlu olacağını, IMF ile didişmeyip onun 2001’de yürürlüğe koyduğu stand-by anlaşmasını sürdüreceğini ilan etti. Bunun taahhütlerini verdi. Neoliberal amentüye sadakatın pratikte, parmak ısırtırcasına uygulanışı, Batılı finans kapitali de şaşırttı ve memnun etti.

2008-9 küresel krizine gelinceye kadar, dünya kapitalizmi bir likidite bolluğu yaşadı ve para gidecek adres ararken, 2001 krizinden IMF bakımı ile çıkmış, vitrinine özelleştirilecek KİT’leri koymuş, bankacılık ve kamu maliyesi defolarını onarmış, enflasyonu terbiye etmiş, kalkışa hazır Türkiye kapitalizmini de gördü tabii. Ve, o tarihe kadar çağrılıp da gelmeyen küresel sermaye, AB’ye de yanaşır görüntü veren , tek parti ile politik istikrar vaat eden Türkiye kapitalizmine oluk oluk aktı. Politik düzeydeki icraatlar küresel sermayeyi iyice mest etti. “Muhafazakar-demokrat” olarak “yetmez-ama evetçi” gafillerin kefili olduğu AKP, hızla ülkeyi demokratikleştiriyor, askeri vesayete son veriyordu. Hem demokrat hem neoliberal bir icraat, tadından yenmezdi. Küresel fonlar oluk oluk aktı. Benzer sermaye girişleri, diğer yükselen-çevre ülkelere de oldu, ama her ülkenin bu dış kaynağı, daha çok da borcu kullanma biçimi, iktidarların tercihlerine göre değişti.

Rejim inşası ve büyüme

AKP, iç ve dış rüzgarların şişirdiği yelkenlerle rotayı, kendisini politik olarak geliştirecek bir ufka doğru kırdı. Büyüme istiyordu AKP, hem de istikrarlı, doludizgin bir büyüme… Bu büyüme ile birlikte iş-aşın artacağını, bunun da o zamanlar henüz yüzde 30 dolayında olan kitle tabanını hızla artıracağını tahmin ediyordu. Bu büyüme için doludizgin iç pazarı, özellikle de ana sektör olarak inşaat ve onunla ilgili sektörleri tercih etti. İnşaat odaklı, özellikle İstanbul rantı odaklı büyüme, hızla akan yabancı kaynağın rüzgarıyla, istikrarla ilerledi. Artan döviz girişi ile döviz kuru düşük seyretti. Bununla yapılan ithalat, tüketimi kamçıladı. Dışarıdan bulunan kaynakların bir kısmı firmalara , bir kısmı da hanehalkına tüketici kredisi, kredi kartı borcu gibi yollarla kullandırıldı. Krediye erişim, kitleleri ayrıca memnun etti. Büyümenin yol açtığı vergi artışı, bunun sağladığı kamu harcamaları, sağlığa erişim, sosyal yardım programları , hepsi kitlelerden AKP’ye oy olarak geri dönüş sağladı ve oy oranı yüzde 50’lerin eteğine kadar çıktı. AKP rejiminin inşası hızla ilerliyor, kat üstüne kat çıkılıyor, rakiplere seçim verilmiyor, hem merkezi nem yerel iktidarlar alınırken bürokrasi hızla AKP’lileştiriliyor, devlet, AKP devletine dönüştürülüyordu.

Bu kurgu, kadim ortak Fethullah Cemaati ile çatışmalar, 2008-2009 krizinden etkilenmeler, Gezi direnişi 2015 Haziran seçim sonucu gibi dikenli tellere takılmadı değil, ama AKP, daha baskıcı bir devlet icraatıyla bunların, yükselişine engel olmasına izin vermedi.

Tarihler 2013’ü gösterdiğinde ABD-FED’den. dünya iklimi değişiyor, para bolluğu ve ucuz kredi devri bitiyor, sinyali gelmesine rağmen, AKP bu sinyali görmek istemedi. Tırmanışını kesemezdi. Herkes bu sinyal ile soluklanıp tempo düşürürken AKP rejimi, özellikle palazlandırdığı organik yandaş sermayesi ile dünyadan hızla borçlanmaya devam etti. İnşaat odaklı büyümenin ikinci aşaması “mega projeler” oldu. Kamu-Özel ortaklığı bu projelerin finansmanı için de ağır borçlanmalara gidildi.

Rejim, kullandığı dış kaynaklara karşılık, döviz kazandırıcı işlere ağırlık vermemişti. Döviz kazandıracak ihracatçı sanayi, döviz tasarruf ettirecek ithal ikameci sanayiler, ithalata muhtaç bırakmayacak tarımsal gelişme, döviz kazandırıcı kaliteli turizm…Bunlar hep arka planda kalmıştı. Alınan dış borçların geri ödeme zamanı geldiğinde, artık eskisi gibi kolay para girişi gerçekleşmiyordu. Yabancılar, doğrudan yatırıma yanaşmıyor, kredi türü dış kaynak temini için daha yüksek faizler ödemek gerekiyor, Türkiye borsasına gelerek hisse senedi ve devlet kağıdına yatırım yapacak sıcak para da Türkiye’yi eskisi kadar cazip bulmuyordu.

Ülkenin ekonomik riski kadar politik riski de artmış, içeride kutuplaşmalar , anti-demokratikleşen devlet yapısı, Orta Doğu’da izlenen riskli politikalar Türkiye’yi yabancıların gözünden düşürmüştü. Özetle, dışarıdan kaynak bulup içeride İslamofaşist bir rejimi inşa etmenin harcı azalmıştı, inşaata paydos denilecek zamana doğru akıyordu saatler…

Rejim krizi

Toparlayacak olursak, bugün Türkiye kapitalizminin içine sürüklendiği krizin özgün ve öteki türbülansa giren çevre ülkelerden farkı, 15yıldır bir rejim inşa etmeye çabalayan AKP’nin dünya kapitalizminden ödünç aldığı sermayeyi, hedeflediği İslamofaşist rejim inşasına yarayacak tarzda kullanmasından, bunun irrasyonel seçimlerinden ve giderek kendi kendisini tuzağa düşürmesinden kaynaklanmaktadır. Kaynak kullanımındaki irrasyonelliğin yanında rejimin toplumu kutuplaştıran, hukuk devletini rafa kaldıran, bağımsız yargıyı, medya özgürlüğünü daraltan; bölgesel riskleri artıran , giderek ekonomik risklere politik riskler ekleyerek ülkeyi tekin bir ülke olmaktan, dolayısıyla yabancı ilgisinden uzaklaştıran sonuçları, krizi, bir ekonomik kriz olmaktan öte, bir rejim krizine dönüştürmüştür.

Yaşananın salt bir ekonomik kriz değil, bir rejim krizi olduğunu görmeyenler arasına son günlerde geleneksel burjuvazinin temsilcisi TÜSİAD da katılmıştır. 20 Eylül’de açıklanan Orta Vadeli Program(Yeni Ekonomik Program)’a sempatik yaklaşan TÜSİAD, açıklanan hikayenin, kimseye güven vermeyen bir hikaye olduğunu anlamaktan hala uzak. Tek adam rejiminin, bizatihi krize kaynaklık eden yanına biat etmeye hazır olacak kadar panik ve korku içinde. Oysa düne kadar mülkiyet hakkını ihlal eden, yargı, yasama erklerinin bağımsızlığına riayet etmeyen bir idare tarzının, sorunun kaynağı olduğunu ifade eden de onlardı. Ekonomik kriz ateşinin alevleri öyle hızla büyüyor ki, nedeni sorgulamaktan uzaklaşıp sonuçlardan en az hasarla kurtulmanın acizliğine düştüler.

Sonuç…

Özetle, kriz, toptan rejim krizidir. Rejimin, bizatihi kendisi, dünya kapitalizmi ile uyum-denge sağlamada başarılı olamamış, aldıklarını geri vermede zaafiyet gösterdiği gibi, bu haliyle dünya kapitalizmi ile sürdürülebilir bir ilişki kurmada başarısızlığa düşmüştür.

Rejimin devrildiği yerden doğrulması hiç kolay değildir. Kriz, dibe sürükleyecektir ama dibin neresi olduğu henüz belli değildir. Türkiye şu an, IMF’yi sürece müdahil kılan önceki yılların kriz deneyimlerinden farklı bir yerdedir. IMF’ye mecbur kalıp onun müdahilliğini kabulleniş, zaten rejimin kurgusuna da müdahale olacak ve rejim inşaatı ister istemez tadilata, belki de neoliberal sorgulamalarla içten yıkıma doğru evrilecektir. Bunu belirleyecek olan da yeniden yükselecek olan her tür sınıf mücadelesidir.

Hem sermaye-emek arasında, hem de sermayenin kendi arasındaki mücadele…

Kutu:

Dış kaynak girişi ve tıkanma

AKP, iktidara geldiği 2003 yılından itibaren, özelleştirme furyasının da katkısıyla dışarıdan hızla kaynak sağlamaya başladı. 2003’te 7 milyar dolar olan dış kaynak girişi 2008’de 36 milyar dolar kadara çıktı. Küresel krizi aşmak için merkez ülkelerde izlenen genişletici para politikalarından taşan kaynağın Türkiye’ye de gelmesiyle 2010-2013 döneminde dış kaynak girişi olağanüstü boyutlara ulaştı. 2014 sonrasında ise hem Türkiye’nin risklerinin artması, hem de ABD’nin genişlemeci para politikalarından faiz yükselterek daraltıcı politikalara geçiş yapmasıyla dış kaynak girişi yavaşladı.

Türkiye, dış kaynak ile büyük döviz ya da cari açık vererek büyüme süreci yaşadı. Son yıllarda dış kaynak girişleri cari açığı karşılayamayınca, rezervler ve kaynağı belirsiz zulalar devreye sokuldu ama onun da sonuna gelinince, dış kaynağı bulmanın maliyeti arttı ve döviz hızla yükselmeye başladı.

Kaynak;TCMB veri tabanı

AKP döneminde dışarıdan giren kaynak toplamı 2003-2018(7 ay) yıllarında 583 milyar doları buldu. Uluslararası Yatırım Pozisyonu verilerine göre ise, dış kaynak girişi ile yabancıların Türkiye’deki varlık değerleri 2018 Mayıs ayında 633 milyar doları buldu. Bu tutar, 2003 yılında 179 milyar dolardı. Yani, AKP, kendi döneminde yabancıların yurt içinde 454 milyar dolar varlık oluşturmalarına izin vererek büyüme sürdürdü. Yabancıların bu varlıklarının 447 milyar doları verilen borç biçiminde , kalan 186 milyar doları da doğrudan yatırım ve hisse senedine yatırım biçiminde gerçekleşti.

2018 krizine, bu dış yükümlülükleri, özellikle alınan dış borçları çevirememe sorunu ile girildi. Özel firmaların net döviz açıkları 2018 Temmuz ayında 217 milyar dolar iken, 12 ayda çevrilmesi gereken dış borç toplamı 181 milyar dolar olarak açıklanıyordu. Buna en az 40 milyar doları bulan cari açık finansmanı için gerekli para eklenince 12 ayda temini gereken dış kaynak 220 milyar doları aşıyor. AKP, bu parayı verili şartlarda temin edemeyince döviz fiyatları hızla yükseldi, bu, enflasyonu körükledi ve bütün dengeler bozularak krize koşar adım gidildi.

comments feed

Genel, Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Alt sınıflara erken kriz darbesi (Al-Monitor Eylül 17, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 17 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

Türkiye ekonomisi ağır bir krize doğru ilerliyor. Bunu hem iç hem dış gözlemciler dile getiriyor, Fitch, S&P, Moody’s gibi uluslararası derecelendirme kuruluşları yatırımcıları kırılganlıklar, riskler konusunda uyarıyor. Türkiye ekonomisi altı çeyrek üst üste yüksek büyüme hızları gerçekleştirmiş olmanın ardından önce durgunluk, sonra küçülme yönünde yol alıyor. Bütün öncü göstergeler, temmuz ayından itibaren ekonomide durgunluk ve küçülmenin işaretlerini veriyor.

Öteden beri dünyanın en adaletsiz gelir dağılımına sahip ülkelerinden biri olan Türkiye’de her kriz dönemi, özellikle alt sınıfların yeniden yoksullaştıkları sonuçlar yaratır ve bu kitleler ilk seçimlerde iktidar partisi karşıtı oy kullanarak tepkilerini dışa vururlar.

Türkiye, son seçimlerini 24 Haziran’da yapmış olmasına rağmen seçmenlerin yarısı bu seçimde geçim şikâyeti yüklü oy kullanmadılar. Ancak, o seçim tarihinden bu yana hava hızla dönmüş bulunuyor. Sadece son üç ayda yükselen enflasyona, döviz fiyatlarında sert tırmanışa, art arda gelen şirket iflaslarına, bankaların borçluları sıkıştırmalarına, gelecek ile ilgili belirsizliklere karşı memnuniyetsizlik hızla arttı.

AKP rejiminin medyayı ve yargıyı ağırlıkla kontrol altında tutması, yeni cumhurbaşkanlığı sistemi ile daha baskıcı bir devlet kurması gibi etkenler tepkilerin dışa vurulmasını, protestolar ile ortaya konulmasını önlüyor ama dipten dibe homurtular çoğalıyor.

Alt sınıfların homurtuları öncelikle çarşı-pazarda yüz yüze kaldıkları fiyatları gördükçe yükseliyor. Ağustos ayında yüzde 18’e yaklaşan yıllık enflasyon, uzun zamandır Türkiye’nin yaşamadığı ve giderek yapışkan hale gelen bir tüketici enflasyonu niteliğinde.

Sanayicilerin yani üreticilerin yaptıkları fiyat artışlarının yıllık bazda yüzde 32’yi bulması, tüketici enflasyonuna yansıyacak önemli bir potansiyel olduğuna ayrıca dikkat çekiyor. Perakendeciler, sanayinin zamlarını tüketiciye taşımamaya direndiklerini ancak bunun da sınırlarına geldiklerini ifade ediyorlar. Bu durum, yıl sonunda yıllık enflasyonun rahatlıkla yüzde 20’yi bulacağı yönündeki tahminleri güçlendiriyor.

Emsali sadece IMF masasında operasyonda olan Arjantin’de görülen bu yüksek enflasyon ile baş edebilecek bir ücret ve maaş artışı ayarlaması ise ortalıkta yok. Sayıları 19 milyonu bulan ücretli sınıftan (toplam istihdamın yüzde 70’i) sadece 3 milyon dolayında olan kamu çalışanı ve sayıları 10 milyona ulaşan emeklilerin maaşları-ücretleri enflasyona bağlı olarak ayarlanıyor. Ancak geriye kalan 16 milyon özel kesim ücretlisi için enflasyona bağlı ayarlama düzeneği yok. Bunlardan ancak 1 milyon kadarı sendikalı, dolayısıyla enflasyona karşı ücretlerinde artış isteme cüretini gösterebilecek örgütlülükte. Geri kalan 15 milyonluk ezici ücretli çoğunluk ise örgütsüz, sendikasız.

Daha vahim olan, Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in iş gücü istatistiklerinin mikro verilerinde ortaya konulan ücret düzeyinin durumu. Bu verilere göre ücretli olarak istihdam edilenlerin yüzde 60’ından fazlası asgari ücretle ya da onun altında ücretlerle çalışıyor. Bu, halen ayda 1600 TL ücretle çalışmak demek. Eylül ayı ortalama dolar kuru 6,50 TL kabul edildiğinde 246 dolar demek. Aynı asgari ücret yılın başında 426 dolar ediyordu. Yani dolar bazında dokuz ayda yüzde 42 ucuzlayan bir asgari ücret var.

TÜİK ülke genelinde ortalama kiranın eklentileri ile birlikte aylık 1000 TL olduğunu bildiriyor. Bu durumda bir ücretli ailesinin hayatını idame ettirebilmesi için en az iki asgari ücretin eve girmesi, ikinci iş yapılarak ek gelir elde edilmesi, yanı sıra başka yardımlar sağlanması gerekiyor. Bunlar bile yüzde 18’i bulmuş tüketici enflasyonu karşısında alım gücünü korumaya yetmiyor ve hanede göreli yoksullaşma yaşanıyor.

Ancak fatura göreli yoksullaşma ile sınırlı değil. Şimdi eldeki işi kaybetme riski de artıyor. Özellikle asgari ücretlilerin istihdam edildiği inşaat, tarım, turizm ve öteki hizmet dallarında büyüme hızla düşüyor. Yüzde 5,2 büyüme yaşandığı söylenen nisan-haziran dönemindeki ikinci çeyrekte bile tarım yüzde 1,5 gerilerken inşaatta büyüme yüzde 0,8’de kaldı. İmalat sanayisi ise önceki çeyreğin büyümesinden önemli ivme kaybetti. Temmuzda başlayan eylülde bitecek üçüncü çeyrekte büyüme temposunun çok düştüğü ve işsizlikte tırmanma yaşandığı biliniyor.

Eldeki en güncel işsizlik verileri tarım dışı işsizliğin yüzde 12,5’i geçtiğini ve tırmanma eğiliminde olduğunu ortaya koyuyor. Ağustos-eylül işgücü verileri yayımlandığında tarım dışı ya da kent işsizliğinin yüzde 14-15’e yaklaştığını görmek sürpriz olmayacak. Esas korku ise yılın son çeyreği, ekim ayı ve sonrasında. Bu son çeyrekte daha sert bir küçülme ve işten çıkarmalar bekleniyor. Zaten yeteriz olan ücreti bir de işi kaybederek sıfırlama birçok ailenin katlanabileceği bir durum gibi görünmüyor.

Alt sınıfları bekleyen riskler, ücretlinin enflasyonla baş edemeyip alım gücünü kaybetmesi, dahası işten çıkarılarak sıfır gelirli durumuna düşmesi ile sınırlı değil. Bir de sırttaki banka borcunu çevirememe korkusu var.

2003 öncesinde bankalardan borçlanmayı pek bilmeyen Türkiye halkı, dışarıdan kolay ve ucuza borçlanmayı beceren banka sisteminin açtığı borçlanma imkânını geri tepmedi. Bir yandan kredi kartı kullanımı ve onun üstünden borçlanma bir yandan konut, otomobil ve farklı ihtiyaçlar için yapılan tüketici borçlanmaları ile hane halkı borçlanması hızla tırmandı. Bankalar Birliği verilerine göre hane halkının tüketici kredisi ve kredi kartı biçimindeki borç yükü 567 milyar TL’yi bulmuş durumda. Bunun 244 milyar TL’sini, durumu daha iyice kesimin konut ve otomobil kredisi kullanımı olarak kabul edip ayıkladığımızda daha alt grupların borçları kabul edilen ihtiyaç kredisi ve kredi kartı borçlarının toplamı 323 milyar TL’yi buluyor.

Bu borçların döndürülmesinde önemli zorluklar olduğu biliniyor. Şimdiden takibe uğrayan borç oranı yüzde 6’ya yaklaşmış durumda. Bundan dolayı mahkemelik olan borçlu sayısı ise durmadan artıyor. Hanelerin geçinmede zorlanmaları ile nasıl geri ödeyeceklerini bilmeden yeni borçlar almaları, bunları döndürememeleri ya da mevcut borçları geri çevirmede zorlanmaları, borç taksitini yaratacak gelirden mahrum kalmaları, hem bankalar hem aileler için önemli bir sorunu gündeme taşıyor: Borçların çevrilememesi, evlere, otomobillere, hatta evlerdeki televizyonlara, buzdolaplarına hacizler gelmesi…

Özetle, kriz henüz burnunu gösterse bile yüksek enflasyonla baş edemeyen, işini kaybetme riski taşıyan, hele ki banka borcu olan kesim, krizi şimdiden ağır biçimde hissetmeye başladı. Bütün bu kitlenin aynı zamanda bugüne kadar iktidardaki AKP’nin seçmenlerinden de olduğu hatırlanmalı.

İktidara açılan kredinin, sorunlar karşısında diş sıkıp sabretmenin limiti ne? Bunu kestirmek zor. Ama bütün bu kriz konjonktüründe bir de mart 2019’da yapılacak yerel seçimler var. Canı yanan kitle sandıkta hesap sorar mı? Mart ayına kadar kriz yumuşatılır mı? Cevabı aylarca askıda kalacak bazı sorular bunlar.

comments feed

Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Low-income Turks take early crisis blows (Al-Monitor, 17 Eylül,2018)

Mustafa Sönmez tarafından 17 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

ARTICLE SUMMARY
Turkey’s economic turmoil is already bruising millions of minimum wage earners, who are grappling with a flurry of price hikes and the prospect of losing jobs.

Following six consecutive quarters of high growth rates, Turkey’s economy appears to be coursing toward stagnation and, ultimately, contraction, as all leading indicators have been pointing to a slowdown since July. For decades, Turkey has had one of the world’s most unfair income distributions. The working classes have taken the hardest blow during times of economic turmoil, responding by voting against the ruling party in the first elections.

Though Turks went to the polls as recently as June, economic grievances did not figure prominently in the votes of roughly half of the electorate, which backed President Recep Tayyip Erdogan and his Justice and Development Party (AKP). Yet, popular discontent has grown fast since then amid surging inflation, company bankruptcies, loan repayment woes and uncertainty over what the country’s economic future holds. Ankara’s extensive control of the media and judiciary — and the more oppressive nature of the presidential system that took effect in June — are discouraging street protests and other public expressions of discontent, but an undercurrent of resentment is clearly growing.

The muttering in low-income groups is rising primarily over the flurry of price hikes that Turks have come to encounter at the markets. Year-on-year consumer inflation hit nearly 18% in August, becoming increasingly ossified in a way that Turkey has not witnessed in many years.

Producer inflation is even higher, standing at 32%, which is an omen that consumer prices could rise even further in the coming months. Retailers say they have done their best to minimize the effect of producer hikes on consumer prices, but note they have reached the limit, reinforcing expectations that inflation would hit 20% by the year-end.

Among emerging economies, Turkey’s inflation is comparable only to that of Argentina, which is already under the watch of the International Monetary Fund. While prices soar, few Turks can hope for pay hikes matching the inflation rate. Out of the 19 million wage earners who make up 70% of the labor force, only about 3 million public employees enjoy some inflation-related pay adjustments, in addition to about 10 million pensioners. For the remaining 16 million wage earners in the private sector, such an adjustment facility does not exist. Moreover, only about 1 million of them are unionized, standing a chance of some organized effort to secure pay hikes. The overwhelming majority of 15 million wage earners are on their own.

Worse, more than 60% of wage earners work for the minimum wage of 1,600 Turkish liras or even less, according to the micro data of labor statistics by the Turkish Statistical Institute (TUIK). This is equivalent to $246, based on the dollar’s average price of 6.5 liras this month — a 42% decrease from the $426 that the minimum wage was worth at the beginning of the year.

According to the TUIK, the average home rent in Turkey is 1,000 liras, including related fees. Hence, a wage earner’s family needs the equivalent of at least two minimum wages to scratch along or second jobs for extra income or other forms of support. But even this is not enough to protect their purchasing power against 18% inflation, meaning that those families are growing relatively poorer.

The gloomy picture is now compounded by the risk of losing jobs. The growth rate is falling fast in sectors such as construction, agriculture, tourism and services, where minimum wage earners are heavily employed. Despite the 5.2% overall growth rate in the second quarter announced this week, the agricultural sector regressed by 1.5%, and the construction sector grew only 0.8%. The momentum loss in the manufacturing industry was also significant. Official figures for the third quarter are not yet available, but the pace of growth is known to be sharply falling.

Non-agricultural unemployment currently stands at more than 12.5%, and it will hardly be a surprise if the figure reaches 14-15% when the figures for August and September are released. The real fears, however, are about the fourth quarter, when a sharper contraction and layoffs are expected. For many families, losing jobs would mean an intolerable situation.

On top of all those risks, low-income groups are grappling with debt woes stemming from a loan bonanza that Turks had until several years ago as the banking sector was able to borrow for cheap from abroad. A significant increase in credit card use and consumer loans has saddled Turkish households with a hefty debt burden. According to figures by the Turkish Banks Association, the credit card and loan debt of households stands at some 567 billion Turkish liras ($92.5 billion). Setting aside the 244-billion-lira debt linked to car and home loans (which are presumed to belong to the more well-off), the debt in credit cards and personal finance loans — which is generally considered to belong to lower income groups — emerges as 323 billion liras ($52.7 billion).

Non-performing loans are already close to 6%, and litigations are on the rise. For both debtors and banks, the repayment problem raises the grave prospect of sequestration, which could lead many to lose homes, cars and even domestic appliances.

In sum, although the crisis has only reared its head, low-income groups are already under severe strain. It is important to note that those groups represent an important segment in the AKP electorate. How long their credit to the AKP will last or how much patience they will show is hard to predict. Yet, local elections are looming in March 2019. Will the voters punish the AKP at the ballot boxes? Could the government temper the crisis until March? These are a few of the questions that will hover in the coming months.

comments feed

English, Genel kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı

Yüksek enflasyon çemberi daraltıyor (al-Monitor, 5 Eylül, 2018)

Mustafa Sönmez tarafından 06 Eylül 2018 tarihinde gönderildi

Ağustos ayının artışları ile birlikte belirginlik kazanan ve gelecek için de endişeli beklentilere yol açan yüksek enflasyon, Türkiye ekonomisini IMF müdahalesine daha fazla sürükleyecek gibi görünüyor. Ağustostaki artışla birlikte tüketici fiyatlarında artış yıllık yüzde 18’i, üretici (sanayici) fiyatlarında da yüzde 32’yi buldu. Bu oranlar, Arjantin dışında yükselen ülkelerde yok. Hatta çoğu ülkede çift haneli enflasyon bile yok.

Önümüzdeki aylarda artışların hız kesmesi beklenmiyor, yılın en az yüzde 20’yi bulan bir tüketici enflasyonu ile biteceği tahmin ediliyor. Enflasyonun bu boyutlara ulaşmasında etkili olan nedenlerin yapısal özelliği, bu sorunun aşılmasının daha uzun vadeli ve etkili teşhis, tedaviler gerektirdiğine de işaret ediyor.

Türkiye’de enflasyonu yüzde 20 gibi ürpertici bir basamağa doğru iten ana etkenlerden biri tarım-gıda, öteki döviz fiyatlarındaki artışla ilgili.

Türkiye kendine yeten bir tarım sektörüne sahipken izlenen yanlış politikalar ve tarımın ihmali ile yılda 9 milyar dolar ithalat yapar duruma düştü. Türkiye’de gıda arzı eksikliği enflasyonun en önemli nedenlerinden biri. Yaklaşık 81 milyon nüfusunun beslenme ihtiyaçlarını karşılayacak kadar tarımsal ürün ve gıda üretemeyen Türkiye, bu ürünlerin de ithalatçısı durumuna geldi. Arz eksikliği fiyatları yukarı çekiyor. Örneğin taze sebze ve meyve fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 38 gibi ürkütücü bir boyuta ulaşmış durumda.

Enerji yönünden dışa bağımlılığı yüksek olan Türkiye’de artan dünya enerji fiyatlarının yanı sıra TL’nin yılbaşından bu yana yüzde 55 değer kaybı ya da dolar fiyatının yüzde 78 artışı, yıllık enerji ürünü fiyatlarındaki artışı da yüzde 21’in üzerine çıkardı.

Aralarında otomobil, beyaz eşya, elektronik, mobilyanın olduğu dayanıklı tüketim mallarındaki ağustos ayı artışı yüzde 5 ilâ 6 arasında değişirken yıllık artış ise yüzde 30’ubuldu. Bu ürünlerin ağırlıkla ithal girdi-parça kullanılarak üretildiği anımsandığında döviz fiyatlarındaki olağanüstü artışlar bu ürünlerin üretiminde yüksek maliyet artışlarına yol açtı. Dolayısıyla bu ürünlerdeki fiyat artışları doğrudan dövizdeki artışla ilgili. Nitekim Merkez Bankası bu durumu şöyle ifade ediyor: “Dayanıklı ve diğer temel mallar grubundaki fiyat artışları, döviz kuru kaynaklı olarak genele yayılmaya devam etmiştir.”

Merkez Bankası’nın bir diğer önemli saptaması da şu: “Ağustos ayında, tüketici fiyatları üzerindeki üretici fiyatları kaynaklı maliyet baskıları oldukça güçlenmiştir.”

Üretici, yani sanayicinin zamları ağustos ayında yüzde 6.6’yı bulurken yıllıkta yüzde 32’ye tırmandı. Bunun da ağırlıkla ithal enerji ve ithal girdi kullanan sanayinin karşı karşıya kaldığı yüksek döviz artışları ile ilgili olduğu açık. İthal girdi fiyatındaki artışlar maliyetleri, dolayısıyla sanayicinin fiyatlarını artırıyor, tüketiciye mal ulaştıran perakendeci de bu fiyatları yansıtabildiği kadar yansıtmak durumunda kalıyor. Bu durumun önümüzdeki aylarda da sürmesi bekleniyor. Çünkü tüketici fiyatları ile üretici fiyatları arasındaki makas 14 puana kadar çıkmış durumda. Bu, talep olması halinde tüketiciye yansıtılması muhtemel bir zam yığınağı anlamına geliyor.

Önümüzdeki aylarda fiyatlarda bir yavaşlama beklenmediğinin ipucunu ise yine Merkez Bankası veriyor ve şöyle diyor: “Enerji fiyatlarındaki yükselişin, elektrik ve doğal gaz fiyat artışı ile akaryakıt ürünlerine ilişkin ÖTV düzenlemesinin sarkan etkisine bağlı olarak, eylül ayında da sürmesi beklenmektedir.”

Bu öngörü sadece enerji için yapılmış olmakla beraber genel için de söylenebilir. Çünkü eylül ayına girerken de döviz kurunda bir gerileme yok. Enflasyon verilerinin açıklandığı 3 Eylül günü 6,60 TL basamağında olan dolar kuru ertesi gün 6,75 TL’ye kadar çıktı.

Yüksek enflasyonun öncelikle gelir dağılımını daha da bozduğu malum. Gelirlerini enflasyon oranında artıramayan ve sayıları 19 milyonu bulan özel kesim ücretlilerinin, kamu çalışanlarının sert bir reel gelir gerilemesi yaşadığı açık. Aynı şey sayıları 10 milyonun üstündeki emekliler için de geçerli. Onlar da enflasyon oranın altında bir maaş artışının gerisinde kalarak göreli yoksulluk yaşıyorlar.

Yüksek enflasyonun altında seyreden TL faizlerinin, irili ufaklı birikimleri daha çok dövize yöneltmesine ise hiç şaşmamalı. Her ne kadar rejimi yönetenler bunu anlamazlıktan gelse de artan döviz fiyatları yüksek enflasyonu, yüksek enflasyon da tasarrufların dövize sığınmasını getiriyor. Rejim ise TL’yi cazip kılabilecek faiz artışlarından kaçınıyor, dövizlerin yükselişini beyhude sözlü müdahalelerle önlemeye çabalıyor.

Nitekim ağustos enflasyonunun açıklandığı gün yeni bir döviz şoku yaşanıp yaşanmayacağı konuşulurken Merkez Bankası sahneye çıkarak şu açıklamayı yaptı: “Merkez Bankası fiyat istikrarını desteklemek amacıyla gerekli tepkiyi verecektir. Bu çerçevede, daha önce yapılan iletişimle de uyumlu olmak üzere, son gelişmeler dikkate alınarak eylül ayı Para Politikası Kurulu toplantısında parasal duruş yeniden şekillendirilecektir.”

Rutin toplantı 13 Eylül’de. Kastedilen TL’de faiz artışı ise şu soru yaygınca soruluyor: Faiz artışı, niye TÜİK enflasyon oranlarını açıklar açıklamaz yapılmıyor da on gün bekleme tercih ediliyor? Döviz fiyatı tırmanışına karşı dalgakıran olarak kullanıldığı düşünülen bu açıklamaların bankanın inandırıcılığını hızla aşındırdığı da yaygın bir kanı.

Ağustos ayı enflasyonun birikimi ile birlikte daha sık sorulan soru ise şu: Nereye gidiyoruz? Bu kanama nasıl durdurulacak ve teşhis-tedavi doğru mu? Kanamadan kasıt TL’nin sekiz ayda yüzde 43’ü bulan, durmayan değer kaybı. Kanamanın durması TL’ye cazibe kazandırmaktan geçiyor. Bu da faiz artışı demek ama başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan faiz artışından hoşlanmıyor ve bunun, ekonomiyi sert bir durgunluğa götüreceğini düşünüyor. Mart 2019’da yerel seçimlere giderken durgunluk değil büyüme isteniyor.

Ne var ki durgunluk, hatta küçülme bu şartlarda kendiliğinden geliyor. Yüksek enflasyon ile baş edemeyen gelirlerle iç tüketim daralıyor, yatırım niyetleri askıya alınıyor, yükselen döviz fiyatları ile firmaların öz kaynakları eriyor, kredilerde geri dönüş zayıflıyor, bankalar firmaları sıkıştırıyor. Bütün bunlar kapasite düşüşleri, firma kapanışları ve beraberinde küçülmeye gidiş demek. Nitekim 4 Eylül’de uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings Türkiye raporunda 2019 için büyüme oranını yüzde 1.2’ye çekti. Fitch değerlendirmesinde “kayda değer” belirsizliklere de değinerek dört önemli riski şöyle sıraladı: Yanlış siyasi adımlar, özel sektörün mali stresinin yükselmesi, jeopolitik gerginlikler ve olası sermaye çıkışları.

Önümüzdeki 12 ayda 230 milyar dolar ya da ayda neredeyse 20 milyar dolarlık dış kaynak bulma mecburiyetindeki Türkiye ekonomisi için Fitch ve benzeri kuruluşların bu tür raporları, kaynak bulma imkânlarının zorlaştığını, bulunsa bile bunun bedelinin oldukça ağırlaştığını ifade ediyor. Çember daraldıkça rota IMF adresine doğru evriliyor. Ama rejimin bunu kabullenip kabullenmeyeceği ya da ne zaman kabulleneceği bilinmiyor.

comments feed

Makale kategorisine gönderildi | yorumlar kapalı