Yatırım Tutarı, Çalık Balonu ile Şişirildi

Mustafa Sönmez

AKP iktidarının matruşka bebeklerine benzeyen ekonomi ile ilgili bakanları, her fırsatta, yatırımların büyük bir canlanma gösterdiğinden dem vurup kanıt olarak da Hazine’nin teşvikli yatırım kayıtlarını gösteriyorlar. 2010’un ilk 7 ayında teşvik gören yatırımlara baktığınızda 2009’un ilk 7 ayında cari fiyatlarla 7,7 milyar TL’ye kadar gerileyen yatırımların 2010’un Temmuz sonunda 35 milyar TL’ye çıktığını, yani kriz yılındaki düzeyini yüzde 354 geride bıraktığını görüyoruz. Hatta, bırakın kriz yılını, kriz öncesinin 2007 ve 2008 yatırımlarının toplamını geçtiğini bile görüyorsunuz.

Ama, ne demişler: Şeytan ayrıntıda gizlidir. Hazine verilerini biraz kurcalayıp projeleri, yatırım yerlerini mercek altına aldığınızda Vehbi’nin kerrakesi anlaşılıyor. Teşvikli yatırım tutarı 35 milyar TL görünüyor görünmesine ama bu yatırım tutarı 2408 projeye dağılırken 1 proje var ki 15 milyar ile yatırımların yüzde 43’ünü temsil ediyor ve o proje de RTE’nin damadı Berat Albayrak’ın CEO’luk yaptığı, RTE’nin Sabah-ATV’yi emanet ettiği has dostu Çalık Grubu’nun Ceyhan Rafineri yatırımı projesi…Evet, teşvikli yatırım yekunu 35 milyar TL gösterilirken bunun 15 milyarı, yani yüzde 43’ü yandaş Çalık’ın muhayyel yatırımı…

***

Çalık’ın şirketi DAPRAŞ’ın lisans başvurusu, 8 Haziran 2007 tarihli EPDK kararıyla uygun bulunurken Doğan Grubu’nun Petrol Ofisi, lisans talebine bir türlü karşılık bulamamıştı. Teşvik belgesine bağlanmasına karşın, pek bir yatırım hamlesi olamayan Çalık şirketinin bu yatırıma kolay kolay başlayamayacağı da konuşuluyor. Halen, özelleştirmeden Koç Grubu’na geçen Tüpraş, petrol rafinajı tekeli ve 4 tesisi, yılda 27 milyon ton petrol işleme kapasitesine sahip.Tüpraş yeni motorin yatırımlarına hazırlanıyor. Çalık şirketinin aldığı lisans yılda 10 milyon ton ham petrol işleme kapasitesi taşıyor. Petkim’i kamudan alan Socar-Tupras da rafineri yatırımı niyeti olan şirketler arasında ve onun da aldığı lisans, yılda 10 milyon ton ham petrol işleme imkanı veriyor.

Krizde, kapasite kullanımı yüzde 60’lara düşen ve halen yüzde 70 kapasiteye çıkamayan Tüpraş’ın durumu, Çalık rafinerisinin hayata geçirilmesini geciktirirken 15 milyar TL’lik yatırımın hangi kaynakla gerçekleştireceği de kocaman bir soru işareti…

***

Çalık’ın hayal mi gerçek mi bilinmeyen yatırım projesi, teşvikli yatırım tutarını bir balon gibi şişirirken gerçekte yatırım eğilimleri ne yönde?
Konuyla ilgili 120 imalat sanayi şirketinin bilançolarını analiz ederek yatırım eğilimlerini de özetleyen TEPAV’ın “2008 Krizinden Bugüne: Büyük Şirketler Hala Temkinli” başlıklı araştırma notu, en azından büyük imalat sanayi şirketlerinde henüz yatırım heyecanı olmadığı sonucuna varmış. Araştırmada, “Son dönemde yatırım malları ithalatındaki gelişmeler, özel yatırımın toparlanmaktan oldukça uzak olduğunu destekler niteliktedir” deniliyor.

Öte yandan, Çalık’ın şişme projesi, teşvikli yatırımların bölgesel dağılımını da çarpıtıyor. Yatırımları, bölgelere daha iyi yayacağı iddiasıyla 2009 ortasında değiştirilen yeni yatırım teşviki sistemi, 2010’un ilk 7 ayında yatırımların bölgesel dağılımını da iyileştirmiş görüntüsü veriyor ama bu görüntüye aldanmamalı.

Çalık şirketi Dapraş’ın yatırımı Adana’da göründüğü için, İzmir hariç, Ege ve Akdeniz’in hallice illerinden oluşan 2. Bölge, yatırımlardan yüzde 50 pay almış da tuzu kuru İstanbul ,çevresi, diğer gelişmiş illerin yatırımlardan aldığı pay yüzde 25’te kalmış görünüyor. Oysa bu şaşırtmaca düzeltilir, Çalık yatırımı belgesi, analiz dışı tutulursa, yine görülür ki, İstanbul ve diğer gelişmiş iller, toplam yatırımlardan yüzde 44 ile aslan payını almaya devam ediyor…